ترامپ اخیرا به شیخ نشینان خلیج فارس هشدار داد که "بدون حمایت آمریکا یک هفته دوام نخواهید داشت". آمریکا با سیاست «نواستعماری امنیتی», ذهنیتی در شیخ نشینان منطقه برساخته و بازتولید می کند که روابط منطقه را در ۴۰ سال اخیر شکل داده است. این ذهنیت سه پیش فرض دارد:
۱- خاندان سلطنتی در قدرت, جامعه را نمایندگی نمی کنند و پایگاه اجتماعی ندارند.
۲- وجود ارتش مقتدر در دیگر کشورهای عرب مانند مصر و لیبی و عراق, نهایتا منتج به کودتای نظامیان علیه خاندان سلطنتی شده است. لذا بقا و دوام حکومت سلطنتی ایجاب می کند که ارتش, مقتدر و منسجم نباشد.
۳- نداشتن ارتش مقتدر, امنیت ملی را به مخاطره می اندازد و موجب هجوم نظامی خارجی می شود. متهم اصلی هم طبیعتا ایران است.
راهکار چیست؟ امنیت کشور را به نیرویی خارج از منطقه کنترات کنند. آمریکا به خواست و با خرج شیخ نشینان در خلیج فارس حضور دارد. ظاهرا نقش بازدارندگی ایفا می کند و مامور تامین امنیت شیخ نشینان در صورت وقوع جنگ است. به عنوان مثال, پشتیبانی مستقیم نظامی آمریکا در حملات عربستان به یمن, یک وظیفه از پیش توافق شده و پرداخت شده است.
فروش میلیاردی تجهیزات نظامی به شیخ نشینان, نوعی پوشش برای پرداخت خدمات امنیتی است. با آن همه مخارج سنگین نظامی, عربستان سیستم نظامی کامل و مستقل و ارتش منسجم ندارد و نخواهد داشت. حضور نظامی در خاورمیانه, اهدف استراتژیک منطقه ای آمریکا را تامین می کند: ثبات تولید و انتقال نفت به سوی غرب, حفاظت از منافع تجاری در خلیج فارس, تامین امنیت اسرائیل و نظارت و کنترل تحرکات ایران.
آمریکا از عوامل و وقایع متعدد در خاورمیانه بهره می برد تا ذهنیت لازم برای تداوم سیاست نواستعماری امنیتی را بازتولید و به روز نماید. به عنوان مثال, انقلاب اسلامی و شعار «صدور انقلاب» در ایران بهانه مناسبی برای ایجاد هراس در شیخ نشینان بود و منجر به پایه گذاری شورای همکاری خلیج فارس شد. از وقایع موسوم به «بهار عربی», پیروزی های جبهه مقاومت در منطقه, پتانسیال تقابل شیعه-سنی,... برای ایجاد هراس در شیخ نشینان و احیا و بازتولید ذهنیت لازمه نواستعماری امنیتی استفاده می شود. که سیاستی موفق و بیش از انتظار تاثیرگذار بوده است.
رئیس اسبق سیا در سمیناری در آکسفورد گفت ملک عبدالله عمیقا باور دارد که ایران به دنبال احیای امپراتوری پرشین است! در جلسه ای دیگر, سفیر وقت انگلیس در عربستان می گفت هر خرابکاری در خاورمیانه می شود, عربستان سعودی با قاطعیت و بدون احساس نیاز به ارائه شواهد می گوید کار ایران است. او همچنین اظهار داشت که صحت بسیاری از این ادعاها توسط سرویس های اطلاعاتی غربی مورد تایید نیست.
البته تداوم این ذهنیت در شیخ نشینان بی چالش نیست. از طرفی حاکمان جوان در عربستان و قطر و اصلاحات و تغییر رفتار حکمرانی و سیاستی آنها, اقشاری از جامعه را جذب و امیدوار کرده و پایگاه اجتماعی نسبی برای حاکمان ایجاد کرده است.
همچنین, نسل جدیدی به تدریج امور را در این کشورها به دست می گیرند که دغدغه هایی پیشرو مانند حکمرانی دیجیتال, آینده نگری, انرژی تجدیدپذیر, هویت ملی و فرهنگی, آزادی های اجتماعی,... دارند. این نسل تحصیل کرده و دنیا دیده است و در بیست سال اخیر در کنار مستشاران و مشاوران مدیریتی غربی, تجارب نابی کسب کرده اند. لذا متقاعد کردن آنها به نیازمندی آمریکا و غرب و تحمیل توافقات و هزینه های ذلت بار به اعراب پیچیده تر شده است. هشدار ترامپ به شیخ نشینان که "بدون حمایت آمریکا یک هفته دوام نخواهید داشت" در همین راستا قابل تحلیل است.
هدف گیری فعلی آمریکا برای تداوم این ذهنیت, به روز سازی «خطر ایران» و تداوم دشمن سازی ایران برای اعراب است. شواهد فراوانی وجود دارد که عادی سازی روابط اعراب با اسرائیل با محوریت «خطر ایران» در حال پیگیری جدی است. اهمیت استراتژیک این سیاست برای ترامپ طبیعتا بر حل اختلافات با ایران و حفظ برجام ارجحیت دارد.
با توجه به شکننده بودن ذهنیت لازم برای نواستعماری امنیتی, اگر روزی هراس از «ایران بمثابه دشمن» به طوری معنادار کم اهمیت شود, سیاست نواستعماری امنیتی فرو می ریزد. پرداخت های گزاف اعراب به آمریکا بی توجیه می شود و حضورش در منطقه غیر موجه.
با این چشم انداز, ایران چه گزینه هایی برای مقابله با سیاست نواستعماری امنیتی آمریکا در خاورمیانه و انهدام ذهنیت لازم برای تداوم آن سیاست دارد؟
کدام یک از اقدامات ما این ذهنیت را تشدید می کند و چگونه می شود پیش فرض های آن را در اذهان شیخ نشین ها به چالش کشید؟
تضمین احترام به تمامیت ارضی کشورها و عدم پیگیری سیاست براندازی آن حکومت ها با سطح روابط و فضای عدم اعتماد فعلی کفایت نمی کند. شاید باید از تغییر ادبیات رسمی و رسانه ای تحقیر اعراب و شیخ نشین ها و فرضیات قدیمی از آنها که با واقعیات امروز تطابق ندارد آغاز کنیم. نه تنها تحقیر نکنیم, بلکه رفتارمان به نوعی القای اعتماد به نفس باشد که شما هم می توانید مستقل باشید!
گفتمان دسته بندی اعراب در جبهه استکبار و «نوکر آمریکا» را بازبینی کنیم. هدف شالوده شکنی آن ذهنیت باشد تا در نتیجه از نواستعماری امنیتی استکبار رهایی یابند.
مبارزات جبهه مقاومت در منطقه در گفتمان و هدف گذاری به تمرکزش بر مقابله با اسرائیل باز گردد. شاید بلندپروازی های اخیر امیر قطر و اصلاحات اجتماعی-اقتصادی ولیعهد عربستان فرصت هایی برای آغاز گفتگوی رسانه ای، آکادمیک و دیپلماتیک ایجاد کنند تا بتوان ذهنیت برساخته نواستعماری امنیتی را برای شیخ نشین ها شالوده شکنی کرد.
تحقق این امر سیاستی منسجم و هوشیار و بلند مدت می طلبد. روابط فعلی در خاورمیانه بسیار مخرب است و چشم انداز مثبتی برای هیچ یک از طرفین منطقه ای از جمله ایران ندارد. شاید عبرت گرفتن از سیر روابط دو کره آغاز خوبی باشد برای تحول روابط و ایجاد نظم نوینی در خاورمیانه که به کوتاه کردن دست بیگانگان غربی از خلیج فارس منجر شود.
