«آنچه شما می‌گویید، آنچه پزشک می‌شنود»

(روایت هایی از پزشک و بیمار)

نویسنده: دکتر دنیل افری

مترجم: دکتر افروز معتمد

ناشر: قطره، چاپ اول 1396

353 صفحه، 28000 تومان

***

یکی از رایج ترین آرزوها در ایران (به‌خصوص هنگام عیادت بیمار) این است که هیچگاه گذرارتان به پزشک و بیمارستان نیفتد. این درست که بیماری یکی از بدترین اتفاقاتی است که برای کسی می‌تواند اتفاق بیفتد، اما باید پذیرفت یکی از مهمترین دلایل رواج این آرزو تجربیات تلخی است که اغلب ما در رابطه با پزشکان و حضور در بیمارستان‌ها داریم، تا آنجا که حتی آرزو می‌کنیم که هیچ بنی بشری هم چنین تجربیاتی نداشته باشد!

این یک واقعیت است که نظام پزشکی و سلامت عمومی در ایران و به تاسی از آن رابطه بیمار و پزشک با آن نظام متعارف استاندارد جهانی تفاوت بسیاری دارد. برای این منظور خوب است نگاهی بیندازیم به کتاب «آنچه شما می‌گویید، آنچه پزشک می‌شنود». کتابی به قلم دکتر دنیل افری که با ترجمه دکتر افروز معتمد که به تازگی به همت نشر قطره منتشر شده است. کتابی که حاصل کنار هم قرار گرفتن روایت‌هایی از رابطه پزشک و بیمار است و بی‌گمان برای شما هم می‌تواند یادآور تجربه‌هایی از رابطه خودتان با پزشک باشد، همان چیزی که باعث می‌شود همیشه آرزو کنید گذر کسی به این جور جاها نیفتد!

«آنچه شما می‌گویید، آنچه پزشک می‌شنود» کتابی است که پزشکان و حتی پرستاران باید آن را بخوانند؛ به خصوص در ایران که به دلیل نبود ساختارهای نظام‌مند در پروسه درمان، روندی معین و کارآمد در این زمینه وجود ندارد که روی آن نظارت سیستماتیک وجود داشته باشد. بخش مهمی از سلامت عمومی به خصوص در رابطه پزشک و بیمار، در جریان درمان به شکلی سلیقه‌ای به تعهد و انصاف خود پزشکان برمی‌گردد و برخلاف کشورهای توسعه یافته سازوکار دقیقی وجود ندارد که به پروسه درمان جهت و ساختاری حرفه‌ای بدهد. جالب اینکه گاه از لحظه‌ای که بیمار وارد مطب می‌شود و هنوز توضیحات خود را تمام نکرده پزشک شروع به نوشتن دارو می‌کند و در کمتر از چند دقیقه ویزیت مریض بعدی آغاز می‌شود و به قول معروف پزشک نسخه بیمار را از قبل آماده دارد و کافی است مریض برای گرفتن آن وارد اتاق شود. اگر این وضعیت را مقایسه کنیم با حضور «پزشک مراقبت‌های اولیه» و نقش او در پروسه درمان (که در همین کتاب به روشنی بدان پرداخته شده) می‌توان تفاوت‌ها را از پایین ترین سطوح تا سطوح بالا مشاهده کرد است.

دکتر دنیل افری در این کتاب رابطه پزشک و بیمار را به اتوبانی دو طرفه تشبیه کرده که هر یک در تلاشند دیگری را به انتهای اتوبان هدایت کنند. تعاملی که در این رابطه دوسویه شکل می‌گیرد، ابعاد گوناگونی دارد که در فصل‌های مختلف کتاب به وجوه مختلف این تعامل به شکلی جزئی نگرانه و با بیان مثال‌هایی برگرفته از تجربیات نویسنده کتاب بازگو شده است. مهمترین بخش این تعامل، ریشه در چگونگی ارتباط بیمار با پزشک دارد و با توجه به ارتباطی است که از طریق زبان با یکدیگر برقرار می‌کنند و در واقع به این مهم اشاره دارد که چقدر حرف یکدیگر را می‌فهمند، بخش‌های بعدی این تعامل نیز متاثر از همین فهم مشترک شکل می‌گیرد.

ترجمه این کتاب توسط دکتر افروز معتمد، در واقع پاسخ به ضرورتی است که مترجم در تجربیات پزشکی خود با آن روبرو شده و پس از پیدا کردن منبعی ارزنده در این رابطه تصمیم گرفته آن را در اختیار دیگران نیز بگذارد. بی‌گمان نمی‌توان بیمار و یا پزشکی را پیدا کرد که در ارتباط با هم دچار سوء تفاهم نشده باشند. این ماجرا در ارتباط‌های معمول انسانی نیز گریز ناپذیر است. ما (گوینده) حرفی می‌زنیم اما طرف مقابل (شنونده) برداشتی می‌کند که فرسنگ‌ها با مقصود ما متفاوت است.

این موضوع در رابطه با پزشک و بیمار نیز به سادگی می‌تواند اتفاق بیفتد. برخی بیماران از دانستن ابعاد مختلف بیماری خود مضطرب می‌شوند، بهتر است به آنها اطلاعات زیادی داده نشود، اما برخی دیگر تا کمی مضطرب نشوند بیماری خود را جدی نمی‌گیرند؛ گاه پزشک بنا به ضرورت توصیه‌ای به بیمار می‌کند، اما بیمار بدون آنکه متوجه اصل ماجرا شود، تصورات عجیب و غریبی می‌کند و خلاصه اینکه شما چیزی می‌گویید اما پزشک چیز دیگری می‌شنود یا برعکس و به عبارت دیگر کل ماجرا همین عنوانی که دکتر دنیل افری برای کتابش استفاده کرده است: «آنچه شما می‌گویید، آنچه پزشک می‌شنود».

متن کتاب در شانزده فصل تدارک دیده شده است که هر یک از این فصول دربرگیرنده روایتی است که از دل تجربیات نویسنده کتاب بیرون آمده و نویسنده با توجه به محتوای هر فصل، از روایتی از رابطه پزشک و بیمار، در راستای بیان محتوای مورد نظر خود استفاده کرده است. «رابطه پزشک و بیمار و مشکلات آن»، «بیایید از هر دو طرف نگاه کنیم»، «کدام مسئولند، پزشک یا بیمار»، «این را هم بشنوید»، «آیا نیت خیر کافی است؟»،« چه روشی نتیجه بخش است؟»، «مسئول ثبت دقیق شنیده‌ها»،«خواسته بیمار دقیقا چیست؟»، «خانم دکتر لطفا حقیقت را بگویید»، «لطفا به بیمار آسیب نرسانید»، «آیا مشکل همانست که بیمار می‌گوید؟»، «زبان پزشکی متفاوت است؟»، «تاثیر پیشداوری در درمان بیماران»، «آیا می‌توان هنر ارتباط را آموخت»، «همیشه ما پیروز نیستیم»، «وقت داریم باهم صحبت کنیم؟» عناوینی هستند که فصول مختلف کتاب را تشکیل می‌دهند.

دکتر دنیل افری متخصص داخلی و استادیار دانشکده پزشکی نیویورک است، دو دهه به عنوان پزشک بیمارستان به درمان بیماران پرداخته . او نویسنده مقالات و کتاب‌های مختلفی در ارتباط با پزشکی و همچنین رابطه پزشک و بیمار است. نوشته‌های او در نیویورک تایمز و مجله اسلیت منتشر شده و همچنین از بنیانگذاران و سردبیر نشریه ادبی بیمارستان بلویو است که نخستین نشریه ادبی در حوزه درمان محسوب می‌شود. با چنین پیشینه ای جای تعجب نیست اگر در این کتاب از روایت‌هایی داستانگونه برای بیان نکات مورد نظرش استفاده می‌کند. استفاده از چنین شیوه‌ای نه تنها موجب جذابیت بیشتر کتاب شده است بلکه شگرد‌های روایی  او به تمهیداتی برای بیان بهتر و تاثیرگذاری بیشتر نوشته بر مخاطب بدل شده است.

بنابراین «آنچه شما می‌گویید، آنچه پزشک می‌شنود» هم خواننده را سرگرم می‌کند و هم اینکه در خلال آن مسائل درمانی مورد نظر نویسنده را به او منتقل می‌کند. با توجه به اینکه یک طرف اتوبان دوطرفه مورد اشاره نویسنده، بیماران هستند، خواندن آن برای مخاطبان دیگر نیز خالی از لطف نیست، چون به بیماران نیز می‌آموزد چگونه تعاملی بهتر و نتیجه بخش‌تر با پزشکان داشته باشند. به ویژه اینکه کتاب نثری خوش‌خوان و روایتی داستان‌گونه دارد و به شیوه جذابی به مخاطب عرضه شده است. نویسنده کتاب به واسطه چنین شیوه‌هایی است که جایزه جان مک گاورن را از انجمن پزشکی آمریکا، به جهت کوشش‌هایش در راستای رابطه بهتر پزشک و بیمار دریافت کرده است.