وزارت فرهنگ و رسانه عربستان سعودی در دسامبر ۲۰۱۷ اعلام کرده بود که برای اولین بار در ۳۵ سال گذشته، قصد دارد مجوز راه‌اندازی مجتمعی سینمای تجاری را از سال ۲۰۱۸ صادر کند.

روز چهارشنبه (چهارم آوریل) خبرگزاری رسمی عربستان «واس»، اعلام کرد که وزارت فرهنگ اولین مجوز راه‌اندازی مجتمع سینمایی را به شرکت معروف «ای.ام.سی» آمریکا داده است.

شرکت آمریکایی ای.ام.سی (AMC) از شرکت‌های معروف و بزرگی است که در بخش سینماهای زنجیره‌ای در ایالات متحده فعالیت دارد.

این شرکت در هجدهم ماه جاری (مارس) اولین مجتمع سینمایی در عربستان را افتتاح می‌کند که گفته می‌شود یکی از زیباترین سالن‌های سینمایی دنیا خواهد بود که ۵۰۰ صندلی چرمی دارد و کفپوش آن سنگ‌ مرمر است و مکان سالن در منطقه تجاری ریاض واقع شده است. «ادم ارون»، رئیس شرکت آمریکای ای.ام.سی از «بنایی فوق‌العاده و شگفت‌انگیز» سخن گفته و مدعی شده که «گمان می‌کنیم که این، زیباترین سینمای جهان خواهد بود».

«پلنگ سیاه» اولین فیلم سینمایی خواهد بود که در عربستان به نمایش درخواهد آمد؛ فیلمی در سبک ابرقهرمانی بر پایه شخصیتی به همین نام از شرکت «ماروِل کامیکس» است. فیلم،‌در ۲۹ ژانویه سال جاری میلادی در لس‌آنجلس بر روی پرده رفت و اکران گسترده آن از ۱۶ فوریه به صورت سه‌بُعدی و آی‌مکس در آمریکا آغاز شد.

برخی منتقدان معتقدند فیلم نه تنها از نظر ویژگی ابرقهرمانی بلکه از نظر فرهنگی نیز بسیار پراهمیت است. پلنگ سیاه در سراسر جهان ۱.۱۸۳ میلیارد دلار فروخته‌است در حالی که بودجه ساختش ۲۱۰ میلیون دلار بوده‌است.

«عواد بن صالح العواد» وزیر فرهنگ عربستان سعودی گفته که این مجوز، فرصت‌های سرمایه‌گذاری مهمی به شرکت‌های سینمایی خواهد داد و عربستان نیز در این حوزه بازاری بزرگ است و بیشتر ساکنانش زیر ۳۰ سال سن دارند و آنان مشتاق فیلم‌های دلخواهشان در کشورشان هستند. 

هالیوود در راه «مهد وهابیت»

این اقدام عربستان در قالب اصلاحات و طرح چشم‌انداز ۲۰۳۰ محمد بن سلمان ولی‌عهد عربستان برای حمایت از اقتصاد داخلی و تغییرات فرهنگی این کشور است که سال گذشته برخی محدودیت‌ها برای زنان در این کشور از جمله ممنوعیت رانندگی را لغو کرد و تلاش می‌کند با اصلاحات بیشتر مظاهر دینی مذهبی بخصوص مظاهر وهابیت را از وجهه این کشور بزداید. بن سلمان اخیرا در سفر به آمریکا نیز گفته است که برخی سختگیری‌ها در ارتباط با زنان در دین اسلام وجود ندارد.

این طرح بلندپروازانه بن سلمان، در حوزه سینما، پای شرکت‌های آمریکایی را به عربستان باز کرده و برخی منتقدان، افتتاح سینما در ۱۸ ماه جاری را ورود هالیوود به عربستان سعودی می‌دانند. 

به نوشته «دویچه‌وله» فارسی، محمد بن سلمان، در جریان سفر کنونی خود به آمریکا که هفته سوم آن را پشت سر می‌گذارد، سری هم به لس‌آنجلس زده و هتل چهار فصل «بورلی هیلز» را دربست کرایه کرده است و در آنجا قرارهایی هم با روسای کمپانی‌های بزرگ فیلم‌سازی در هالیوود گذاشته و با شماری از چهره‌های معروف هالیوود هم دیدار داشته است. به نوشته نشریه «هالیوود ریپورتر» محمد بن سلمان در ضیافت شامی که از سوی روبرت مرداک، سرمایه‌گذار آمریکایی‌استرالیایی ترتیب داده شده بود، حضور داشت. باب ایگر، رئیس کمپانی دیزنی، مایکل داگلاس و مورگن فریمن، ستارگان پرسابقه هالیوود و همچنین ریدلی اسکات، کارگردان موفق آمریکایی نیز از دعوت‌شدگان به این ضیافت خودمانی بودند.

عربستان سعودی ظاهرا تصورات مشخصی از سرمایه‌گذاری‌در هالیوود و هم همچنین همکاری با صنایع فیلمسازی در آمریکا دارد. هالیوود نیز ظاهرا مسائلی چون محدویت رسانه‌ها و نقض حقوق بشر و محدویت‌های گوناگون برای زنان در عربستان را مانعی بر سر راه همکاری با این کشور نمی‌بیند.

روز چهارشنبه نیز شبکه العربیه از دیدار بن سلمان با باب ایگر رئیس کمپانی «والت دیزنی» در لس‌آنجلس خبر داد و اعلام کرد که طرفین در این دیدار درباره فرصت‌های همکاری در بخش‌های سرگرمی و فرهنگی و صنعت فیلم با هم گفت‌وگو کرده‌اند و بن سلمان از فرصت‌های بزرگ در کشورش صحبت کرده و در خصوص فعالیت این شرکت در عربستان سعودی ابراز تمایل کرده است. 

شرکت والت دیزنی، شرکت رسانه‌های گروهی آمریکایی است، که بعنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های رسانه‌ای و سرگرمی جهان شناخته می‌شود. این شرکت در ۱۶ اکتبر ۱۹۲۳، در قالب یک استودیو کوچک انیمیشن‌سازی تاسیس شد و بسرعت توسعه پیدا کرد و به یکی از بزرگ‌ترین استودیوهای هالیوود تبدیل شد.

عربستان مهد وهابیت در مسیر سکولاریسم

هالیوود در حالی مسیر عربستان، «مهد اندیشه وهابیت» را در پیش گرفته که این اندیشه اکنون تغذیه کننده گروه‌های تکفری مثل داعش در منطقه است؛ هر چند که عربستان خود این مسئله را رد می‌کند.

با این حال این کشور در سایه مسئولان کنونی خود یعنی «سلمان بن عبدالعزیز» و پسرش ولی‌عهد «محمد بن سلمان» بسرعت در حال زدودن مظاهر وهابیت از وجهه این کشور و تبدیل آن به کشوری سکولار است.

بن سلمان در سفیر اخیر به انگلیس

از زمانی که محمد بن سلمان به قدرت رسیده، اخبار رسیده از این کشور حاکی از مبارزه این شاهزاده با مظاهر دینی و مذهبی (فرقه وهابیت) دارد. هرچند بن سلمان اخیرا در مصاحبه با «فاکس‌نیوز» اعلام کرد که ریاض، به درخواست متحدان غربی خود، وهابیت را برای مبارزه با شوروی توسعه داد، اما او در گفت‌وگو با نشریه تایم گفته که نمی‌داند وهابیت چیست. این تناقض گفته‌های بن سلمان درباره وهابیت، ناشی از تمایل او برای جداکردن دین از سیاست در کشورش است. 

از زمانی که بن سلمان به قدرت رسیده، تلاش کرده که خود را رهبری امروزی نشان دهد. برای همین او در اواخر سال ۲۰۱۷ ممنوعیت رانندگی زنان را لغو کرد و اخیرا درباره عدم سختگیری در حجاب زنان سخن گفت. 

قرار است هجدهم ماه جاری اولین سینمای عربستان که در آن خبری از جداسازی مرد و زن نیست، افتتاح شود و جدیدترین فیلم هالیوود به نمایش در بیاید و در ۳۰ مارس نیز اولین کنسرت یکی از معروف‌ترین خوانندگان امروز جهان عرب یعنی «تامر حُسنی» در «شهرک اقتصادی الملک عبدالله» در شهر ساحلی جده در غرب عربستان برگزار شود؛ هر چند که در اطلاعیه آن آمده است که «رقص یا حرکات موزون»  در کنسرت ممنوع است. 

کنسرت تامر حسنی اولین و آخرین اقدام به ظاهر فرهنگی بن سلمان نیست. «هفته مُد عربی» که تا کنون در «دبی» در امارات عربی متحده برگزار می‌شد، امسال از ۲۶ تا ۳۱ مارس در ریاض پایتخت عربستان برگزار خواهد شد؛ اقدامی که در نوع خود در کنار کنسرت تامر حسنی، در هم شکننده قوانین سختگیرانه نهاد مذهبی عربستان (وهابیت) به شمار می‌رود. 

علاوه بر این، روز جمعه ۲۳ فوریه گذشته نیز عربستان برای اولین بار شاهد برگزاری «اوپرا» تحت عنوان «عنتر و عبله» بود و بلیط آن در اولین روز عرضه تمام شد. 

تاسیس «اداره کل تفریحات و سرگرمی» در ماه می ۲۰۱۶ یکی دیگر از اقدامات زیربنایی بن سلمان در عربستان برای تغییر وجهه دینی (وهابی) این کشور به کشوری سکولار است. این اداره مصوبات مختلفی مثل صدور مجوز راه‌اندازی مجتمعات سینمایی تا برگزار اوپرا و کنسرت داشته است. 

بر اساس تصمیمات بن سلمان و این هیات، در ژانویه ۲۰۱۸ برای نخستین بار به زنان اجازه داده شد تا وارد ورزشگاه‌ها برای تماشای فوتبال شوند. اکنون زنان در عربستان در سه شهر اصلی ریاض، جده و دمام اجازه ورود به ورزشگاه را دارند.

در نوامبر ۲۰۱۷ برای اولین بار عربستان مسابقات قهرمانی زنان در رشته اسکواش برگزار کرد و شهر ساحلی جده میزبان قهرمانی بسکتبال دانشگاه‌های عربستان در بخش زنان با حضور سه هزار زن بود. 

در سپتامبر ۲۰۱۷ اداره کل تفریحات و سرگرمی عربستان مشارکت زنان در فعالیت‌های روز جهانی راهپیمایی را مجاز اعلام کرد و در اکتبر اولین شب هنری مربوط به «ام کلثوم» خواننده معروف زن جهان عرب را برگزار کرد. 

عربستان همچنین قصد دارد بزرگ‌ترین مرکز تفریحی را در ساحل دریای سرخ به عنوان یکی از بزرگترین تفرجگاه‌های ساحل دریایی سرخ تاسیس کند که تحت قوانین بین‌المللی اداره خواهد شد نه قوانین عربستان سعودی که مساحت آن ۳۴ هزار کیلومتر مربع در ۵۰ جزیره خواهد بود و گفته شده که دو ساله افتتاح خواهد شد و خارجی‌ها براحتی و با آزادی در آن می‌توانند حضور پیدا کنند. 

یکی دیگر از اقدامات زیربنای بن سلمان برای زدودن وهابیت از وجهه عربستان، محدود کردن اختیارات هیات قدرتمند «امر به معروف و نهی از منکر» بود. این هیات که تا پیش از به قدرت رسیدن بن سلمان و پدرش، در حوزه اجتماعی بسیار قدرتمند بود، از آوریل 2016 بر اساس مصوبه هیات وزیران دیگر نمی‌تواند فردی را بازداشت یا تعقیب یا حتی مزاحم یا حتی از کسی کارت شناسایی طلب کند؛ این همان هیاتی است که حتی گاهی اوقات افراد را در خیابان یا محلات عمومی به باد کتک می‌گرفت و بازداشت می‌کرد. این اقدام بن سلمان، گامی برای باز کردن فضای بسیار بسته‌ای بود که روحانیون وهابی بر آن حکمرانی می‌کردند. 

ناامیدی و بدبینی برخی منتقدان

برخی منتقدان طرح‌های بن سلمان که سرعت زیادی در تغییر چهره مذهبی عربستان به چهره‌ای سکولار دارد، نویدبخش نمی‌بینند و بالعکس آن را حال خیر برای این کشور نمی‌دانند. 

برخی منتقدان می‌گویند، ریاض همزمان با این تغییرات، سبب ناامنی و بی‌ثباتی در منطقه شده و علاوه بر جنگ در یمن، اختلافات خود با قطر را تشدید کرده و این اقدامات در حوزه اقتصادی خود را نشان داده به طوری که ناقوس خطر به صدا در آمده است. 

به گفته منتقدان، درآمد نفتی عربستان از ۳۲۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۳ به ۱۳۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۶ رسید و ذخایر پولی آن از ۱۱۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ به ۸۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۶ رسید. 

اکنون به نظر می‌رسد بن سلمان برای جبران کسری‌های موجود روی به درآمدهای بخش تفریح و سرگرمی آورده همچنان که با بازداشت دهها شاهزاده و تاجر و مسئول سعودی معروف به بازداشتی‌های هتل ریتز کارتون، تحت عنوان مبارزه با فساد، حدود ۴۰۰ میلیارد دلار از سرمایه آنان را به زور تصاحب کرد. 

اکنون با تغییرات سریعی که بن سلمان در حوزه اجتماعی در کشور خود ایجاد می‌کند، باید دید کشوری که دیرزمانی است وهابیت را ابزاری برای تسلط داخلی و توسعه نفوذ منطقه‌ای خود به کار گرفته بود، می‌تواند با جایگزینی «اتحاد با اسرائیل و آمریکا» به جای «وهابیت» به حیات خود ادامه دهد؟