گاهی بعضی چیزهای غلط اینقدر برای ما عادی میشود که جا انداختن غلط بودن آن بعضاً غیرممکن میشود. در مبانی اسلامی، برخی افعال همیشه حکم ثابتی دارند و اینگونه نیست که مقتضیات زمان و مکان، حرمت و حلیت آنها را تغییر دهد؛ مگر آنکه اتفاقی خاص بیفتد و انجام یا ترک کاری مستلزم غافل شدن از امری بسیار مهمتر نزد خداوند باشد. مثلاً حکم محرم و نامحرم تا قیامت پابرجاست؛ الا اینکه مثلاً در شرایطی خاص رعایت این حکم، منجر به هلاکت یک انسان شود. به هر حال تغییر ذائقههای اجتماع، تاثیری در احکام اسلامی ندارد و عدم رعایت این احکام، موجب عذاب الهی در آخرت میشود و البته گاهی گرفتاریهایی هم در همین دنیا در پی دارد.
تمام اینها گفته شد تا به مسئله مهم و بحثبرانگیز حجاب برسیم؛ اما این بار نه در بستر خیابان و محیط کار، بلکه در فیلمهای سینمایی. البته بحث فقط بر سر حجاب نیست؛ لکن حجاب ظهور و بروز بیشتری دارد. روی سخن این نوشتار با کسانی نیست که دغدغه مسائل شرعی ندارند و اگر فردا روزی قانون حجاب ملغیٰ شود، به طرفه العینی حجاب از سر خود برمیدارند؛ بلکه مخاطب این نوشتار کسانی هستند که در جامعه هنری ایران، به عنوان افرادی «ارزشی» شناخته میشوند و البته در موارد متعدد، تعهد خود را به ارزشهای اسلامی ثابت کردهاند.
نگارنده در سیوششمین جشنواره فیلم فجر توفیق مشاهده برخی آثار را بدست آورد که از جمله آنها «به وقت شام» و «لاتاری» بود. در میان اسامی سازندگان این آثار، نام افرادی چون ابراهیم حاتمیکیا، سید محمود رضوی و محمدحسین مهدویان به چشم میخورد. افرادی معنون با سابقهای درخشان. اما آنچه آزردهخاطرکننده بود، این بوده و هست که تقید سازندگان این فیلم به مسائل شرعی گاهی زیر سوال میرود.
ممکن است اشکال شود که جریان این فیلمها و فیلمهای مشابه به سود ارزشها و آرمانهای انقلاب است و نباید به این جزئیات توجه زیادی شود و این دست مسائل، نزد جامعه ما حل شدهاست. اما باید بدانیم که حلال و حرام الهی به منزله ناموس خداوند است و ما تحت هیچ شرایطی حق عدول از این احکام را نداریم و کار ما هر چقدر هم خوب باشد، زمانی در درگاه الهی پذیرفته خواهد شد که در آن تقوا رعایت شده باشد. اینکه مدام گفته شود حجاب و مسائل پیرامونی آن در مقابل سیل عظیم گناهان و فسادها، به چشم نمیآید و همین دست توجیهها دستاویزی برای مماشات و تساهل در برابر عدم اتیان این حکم خدا شود، به هیچ وجه در محضر عدل الهی مقبول و معذور نیست.
فیلم «به وقت شام»، حقاً فیلمی با ارزش است؛ اما این حق برای نگارنده محفوظ است که سوال کند در صحنهای که مرد داعشی، موهای دختر خلبان مسیحی را در دست میگیرد، دین هر دو بازیگر زن و مرد چه بودهاست؟ اگر فقط یکی از آن دو مسلمان باشند، خلاف شرع قطعی رخ دادهاست! مگر اینکه زن از کلاهگیس استفاده کرده باشد. به هر حال، این صحنه، بحثبرانگیز است و باید نسبت به این صحنه توضیح داده شود. گرچه تمرکز اصلی این نوشتار، موضوع حجاب است؛ اما اگر بحث رعایت موازین شرعی را در ابعاد گسترده دنبال کنیم، سوال دیگری هم طرح میشود و آن این است که چرا قهرمان اصلی فیلم که در انتها به شهادت میرسد، یعنی علی، به عکس پدرش، در فیلم نماز نمیخواند؟
قصد نگارنده این متن به هیچ وجه تضعیف آقای حاتمیکیا و ناسپاسی از زحمات ایشان نیست؛ اما از دید کسی که نسبت به احکام شرعی حساسیت دارد، این سوال وجود دارد که چرا به این مهم در فیلمهای ایشان کمتوجهی میشود؟ نمونه دیگرش هم حجاب خانم زارعی در فیلم بادیگارد است و ...
فیلم «لاتاری» نیز از فیلمهای خوب جشنواره امسال بود. اما در قسمتی که نوشین موهای خود را رنگ میکند و این موهای رنگشده در چهرهاش نمایان میشود و امیرعلی هم از روی غیرت به وی اعتراض میکند که چرا موهایت را رنگ کردی، آیا خلاف شرع رخ ندادهاست؟ موی رنگ شده یک خانم در یک از فیلم، میشود محل مناقشه! همه بر روی این مسئله تمرکز میکنند! چه مجوزی برای نشان دادن این موها وجود دارد و چه مجوزی برای دیدن این موها توسط بازیگر مرد و نیز تماشاچیان وجود دارد؟ بجز این، آیا عکسهای نوشین در دبی، همه عکسهایی با رعایت موازین شرعی است؟
چرا این فکر وجود دارد که با رعایت این مسائل نمیتوان کار هنری خوب ارائه داد؟ مگر قرآن نفرمودهاست: «وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا»؛ اگر به این آیه ایمان داشته باشیم، یعنی میتوانیم با رعایت موازین شرع به موفقیت دست پیدا کنیم. سینما و تلویزیون، هر دو رسانههایی هستند که در تاثیرگذاری آنها بر جامعه هیچ شکی وجود ندارد. ما نمیتوانیم از یک طرف مردم را به رعایت حجاب دعوت کنیم و از طرفی دیگر بازیگران ما روی صحنه و خارج از صحنه حجاب را رعایت نکنند. نمیتوانیم از یک طرف در خیابانها گشت ارشاد را برپا کنیم و از طرف دیگر بازیگر خانم ما در فیلم و خارج از فیلم با پوشش غیر شرعی حضور پیدا کند. سخن بر سر نفس حضور گشت ارشاد نیست که این موضوعْ خود، بحثی مجزا میطلبد؛ اما بحث این است که وقتی در فیلمهای ما حجاب رعایت نمیشود، گشت ارشاد اگر فایدهای هم داشته باشد، آن فایده به مقدار زیادی خنثی میشود؛ چرا که هنرمندان، افرادی هستند که جلوی چشم آحاد جامعه هستند و آنهایند که افکار و عقاید و پوشش و نوع رفتارشان میتواند در جامعه اثر گذار باشد.