«فلسفه معاصر اروپایی»؛ ا. م. بوخنسکی؛ ترجمه‌ی شرف‌الدین خراسانی؛ علمی و فرهنگی فلسفه قرن بیستم؛ مختصر و مفید

دکترعلی غزالی‌فر*،   3961202068

آن‌چه بوخنسکی انجام داده است در واقع ترسیم چارچوب اصلی و نشان دادن خطوط کلی فلسفه غرب در نیمه اول قرن بیستم است. اساتید می‌توانند آن را به عنوان یک درسنامه لحاظ کنند و هر بخش را طبق صلاحدید خود در جهت‌های مورد نیاز بسط دهند

فلسفه قرن بیستم؛ مختصر و مفید

 «فلسفه معاصر اروپایی»

نویسنده: ا. م. بوخنسکی

مترجم: شرف‌الدین خراسانی

ناشر: علمی و فرهنگی، چاپ چهارم 1387

442 صفحه، 16500 تومان

 ****

اگر یک گلوله برف کوچک را از بلندی‌های یک کوه روی دامنه برفی بغلتانیم، هر چه پایین‌تر رود، بر حجم آن افزوده می‌شود. به کوه‌پایه که می‌رسد، چه بسا به عظمت یک ماموت باشد. جریان تاریخ فلسفه غرب بی‌شباهت به این مثال نیست. فلسفه غرب در سرآغاز خود، در سده ششم پیش از میلاد، مجموعه کوچکی از چند نظریه کلی بود. اما هر چه جلوتر آمده بر وسعت آن افزوده شده است. در قرن بیستم تکثر و تنوع فلسفه در غرب به حدی رسید که از جهت کمیت چند برابر کل میراث فلسفی پیش از خود است. این دامنه گسترده فلسفه غرب در قرن بیستم، شناخت همه‌جانبه آن را بسیار دشوار کرده است. البته اگر فیلسوف، فلسفه‌دان و منطق‌دان ممتازی همچون ژوزف ماریا بوخِنسکی (1902-1995) اقدام به چنین کاری کند، قطعا از پس آن بر می‌آید.

بوخنسکی اصالتا لهستانی است، اما بیشتر در کشورهای اروپای غربی و آمریکای شمالی به تدریس و تحقیق در زمینه فلسفه و منطق مشغول بود. حوزه تخصصی او فلسفه نوتومیستی و منطق جدید است. وی آثار درخشان خود را در زمینه فلسفه و منطق به آلمانی می‌نوشت و تاکنون فقط دو اثر از او به فارسی ترجمه شده است که اثر حاضر اولین آنهاست. بیشتر نوشته‌های او مختصر و فشرده هستند و در طراز تخصصی بالایی قرار دارند. فقط چنین کسی می‌تواند فلسفه اروپایی قرن بیستم را در دویست صفحه گزارش کند.

بخش یکم، "پیدایش فلسفه معاصر"، اگرچه حجم آن سی صفحه بیشتر نیست، اما یک درآمد بسیار عالی برای فلسفه معاصر است. این بخش تسلط کم‌نظیر نویسنده بر کل جریان‌های فکری معاصر را به خوبی نشان می‌دهد. او در این قسمت ویژگی‌های فلسفه قرن نوزدهم، بحران‌های فکری اواخر آن قرن و اوائل قرن بیستم، جریان‌های فلسفی اصلی و فرعی این دو سده و مشخصات کل جریان‌ها را با دقت بیان می‌کند. در پایان، چارچوب کلی فلسفه‌های معاصر اروپایی را ترسیم می‌کند و همه فلسفه‌های این دوران را در شش گروه دسته‌بندی می‌کند که بخش‌های دوم تا هفتم کتاب را تشکیل می‌دهند. این شش بخش به ترتیب عبارتند از: ماتریالیسم، ایده‌آلیسم، فلسفه زندگی یا حیات‌گرایی، پدیدارشناسی، اگزیستانسیالیزم و فلسفه‌های وجود. منظور از عنوان آخر آن دسته فلسفه‌هایی است که متافیزیکی هستند؛ فلسفه‌هایی که به طور مشخص نیکولای هارتمان آلمانی، آلفرد نورث وایتهد انگلیسی و چند فیلسوف فرانسوی آنها را نمایندگی می‌کنند. اما از همه مهمتر جریان فلسفی نوتومیسم است که به باور بوخسنکی نیرومندترین جریان تفکر فلسفی معاصر است. البته به علت اهمیت فراوانی که منطق ریاضی در قرن بیستم داشت و نقش موثری که در آن ایفا کرد، فصل پایانی کتاب به توضیح کلیات مباحث و مبانی این منطق اختصاص دارد. نکته دیگر این‌که، اگرچه عنوان کتاب نشان می‌دهد که فلسفه‌های اروپایی مد نظر هستند، اما یک جریان فلسفی غیراروپایی نیز در آن جای گرفته است؛ یک فلسفه کاملا آمریکایی. فلسفه در آمریکا کاملا تحت تاثیر فلسفه اروپایی بود. ولی یک استثناء مهم وجود دارد؛ پراگماتیسم. پدران این جریان مهم و موثر فلسفی همگی آمریکایی بودند؛ یعنی چارلز سندرس پیرس، ویلیام جیمز و جان دیوئی. پراگماتیسم در اروپا نیز رواج یافت اما پراگماتیسم اروپایی تحت تاثیر پراگماتیسم آمریکایی است. از این روی، بوخنسکی فصلی را هم به این جریان فلسفی اختصاص می‌دهد.

این کتاب اگرچه یک گزارش منصفانه است، اما بی‌طرفانه نیست. بوخنسکی در پیشگفتار این اثر، که مترجم آن را ترجمه نکرده است، تصریح می‌کند که بی‌طرفی در باب صدق و درستی فلسفه‌ها برخلاف روح فلسفه و توهین به فیلسوفان است؛ زیرا هدف آنان شناخت درست حقیقت و تمایز میان واقعیت و ضد آن است. لذا او در مواجهه با فلسفه‌های گوناگون دیدگاه خاص خودش را دارد و آن را نادیده نمی‌گیرد. ترتیب ارائه مباحث نیز کاملا ارزشی است؛ یعنی از نادرست به درست. بر این اساس ماتریالیسم سست‌ترین فلسفه و نوتومیسم قوی‌ترین فلسفه معاصر اروپایی است. البته داوری بوخنسکی به گزارش‌ها راه پیدا نمی‌کند. هر فلسفه همان‌طور که هست گزارش می‌شود و تنها در پایان هر بخش نقدهای خود را به آن فلسفه ذکر می‌کند. این نقدها را نیز مترجم حذف کرده است.

کتاب بوخنسکی در سال 1951 منتشر شد و طبیعی است که فقط فلسفه‌های نیمه اول قرن بیستم را در بر می‌گیرد. مترجم برای این‌که خواننده از فلسفه‌های اروپایی نیمه دوم این قرن هم بی‌خبر نباشد، ضمیمه مفصلی به اندازه خود متن اصلی به آن افزوده است و فلسفه‌های دهه پنجاه، شصت و هفتاد میلادی را بازگو می‌کند. با توجه به گرایش‌ اصلی مترجم، طبیعی است که بر جریان‌های چپ مارکسیستی نو تمرکز کند. برای این منظور ابتدا اشاره‌ای به وضعیت فکری و اجتماعی اروپا پس از جنگ جهانی دوم صورت می‌گیرد. سپس اندیشه‌های چهار فیلسوف نامدار مکتب فرانکفورت توضیح داده می‌شود؛ یعنی ماکس هورکهایمر، تئودور آدورنو، هربرت مارکوزه و یورگن هابرماس. در بخش بعد، دو متفکر بزرگ مارکسیسم فلسفی، جورج لوکاچ و ارنست بلوخ، نیز به تفصیل بررسی می‌شوند. اندیشه‌های مارکسیستی ژان پل سارتر نیز از قلم نمی‌افتد. بخشی هم به ساختارگرایی فرانسوی اختصاص دارد؛ چرا که برخی از بزرگترین ساختارگراها مارکسیست بودند و بالعکس؛ برای مثال لوئی آلتوسر. اما رویکرد چپ مترجم او را به جریان نومارکسیسم محدود نکرده است. از این روی در دو بخش بعدی به تفصیل اندیشه‌های فلسفی ویتگنشتاین متقدم و متاخر و عقل‌گرایی انتقادی کارل پوپر را گزارش می‌کند. روی هم رفته این ضمیمه مفصل که یک تالیف کامل است، چون به زبان فارسی و برای خواننده ایرانی نگاشته شده، یک درآمد روشنگر و آموزنده به شمار می‌آید.

آن‌چه بوخنسکی انجام داده است در واقع ترسیم چارچوب اصلی و نشان دادن خطوط کلی فلسفه غرب در نیمه اول قرن بیستم است. اساتید می‌توانند آن را به عنوان یک درسنامه لحاظ کنند و هر بخش را طبق صلاحدید خود در جهت‌های مورد نیاز بسط دهند. دانشجویان تحصیلات تکمیلی نیز می‌توانند از آن به مثابه راهنمای مطالعات گسترده‌تر و تخصصی‌تر استفاده کنند. به ویژه که منابع اصلی در پایان کتاب معرفی شده است. بوخنسکی در این اثر نقشه یک سفر پرماجرا و هیجان‌انگیز را به ما نشان می‌دهد. روشن است که هیچ نقشه‌ای هر چقدر هم که خوب و دقیق باشد، جای خود سیر و سفر را نمی‌گیرد. و البته برای داشتن یک سفر خوب نیز لازم است نقشه خوبی داشته باشیم.

 

*دکترای فسلفه

 

yektanetتریبونخرید ارز دیجیتال از والکس

پربحث‌های دیروز

  1. اقدام عجیب سفیر ایران در باکو/ برای عزت ایران استعفا دهید              

  2. اول، بساط دلالی باید جمع شود

  3. وکیل رسمی دادگستری به اتهام اخذ رشوه دستگیر شد  

  4. بذرپاش: امسال هر ماه افتتاح مسکن داریم

  5. سقف دریافتی ماهیانه کارمندان دولت ۷۰ میلیون تومان شد

  6. جریمه تخلفات حادثه ساز ۵ برابر شد/ اعمال از هفته آینده            

  7. ابابیل ۵، از آخرین دستاورد‌های قدرت پهپادی جهان

  8. تعرفه‌های پزشکی ۱۴۰۳ قابلیت اجرایی ندارد/ مصوبه دولت اصلاح شود  

  9. انتظار ۹ساله برای اصلاح هزینه تخلف رانندگی/تغییری برای حفظ جان مردم

  10. ایران بر سکوی بریکس/ دستاوردهای پولی، مالی برای ایران چیست؟  

  11. عکسی از سیدمحمد خاتمی در مراسم ترحیم زهرا شجاعی/ این وزیر دولت رئیسی هم آمد

  12.   طحان‌ نظیف: لایحه عفاف و حجاب هنوز به تأیید شورای نگهبان نرسیده است  

  13.  مالیات ارزش افزوده ۱۰ درصدی ابلاغ شد

  14. هیچ خوداظهاری یا مدرکی دال بر بیماری روحی دکتر بخشی در دست نبود/ علت مرگ این پزشک مشخص نیست  

  15. پوتین: اف-۱۶‌های اوکراین در همه‌جا هدف مشروع هستند، حتی کشورهای دیگر

پربحث‌های هفته

  1. اقدام عجیب سفیر ایران در باکو/ برای عزت ایران استعفا دهید              

  2. جنگ ترکیبی خودمان، علیه خودمان!

  3. کارگری انگشتر ۵۰ میلیاردی را به صاحبش بازگرداند

  4. عوامل توهین کننده به نظام و مقدسات اسلامی دستگیر شدند

  5. جلاد، به پایان سلام کن!

  6. بهادری جهرمی: مبالغ جرایم رانندگی متناسب با تورم افزایش یافت

  7. تورم چه زمانی تک رقمی می‌شود؟

  8. نرخ تعرفه‌های خدمات بهداشتی درمانی ۱۴۰۳ اعلام شد/ نرخ رسمی ویزیت ۵۰% گران می‌شود!

  9. بازداشت سومین عامل حمله تروریستی در مسکو

  10. آقایان رئیسی و اژه‌ای! آیا در پیشگاه خدای متعال و امام‌زمان (عج) پاسخی دارید؟

  11. اول، بساط دلالی باید جمع شود

  12. انتقام از پوتین؟

  13. وکیل رسمی دادگستری به اتهام اخذ رشوه دستگیر شد  

  14. ائتلاف ایران، روسیه و چین تبدیل به کابوسی برای آمریکا می‌شود

  15. علم‌الهدی: امروز در کشور از آثار تحریم اقتصادی آمریکا مشکلی حس نمی‌کنیم

  16. بذرپاش: امسال هر ماه افتتاح مسکن داریم

  17. بازگشت احتمالی ترامپ چه تاثیری بر اقتصاد ایران دارد؟

  18. افزایش ١٧٠ درصدی حداقل حقوق کارگران در دولت سیزدهم

  19. مردم طلای دست دوم خریداری نکنند

  20. سقف دریافتی ماهیانه کارمندان دولت ۷۰ میلیون تومان شد

  21. خط و نشان حقوقی ایران برای کویت

  22. هشدار سخنگوی پلیس به رانندگان نوروزی؛ آمار تصادفات هولناک است!

  23. وزیر اقتصاد: در سال ۱۴۰۲ رکورد بیشترین سرمایه‌گذاری خارجی واقعی در ۱۶ سال اخیر شکسته شد

  24. کولرهای گازی بلای جان صنعت برق

  25. منظور: تخصیص ارز کشور برای واردات خودرو به صرفه نیست

آخرین عناوین