وی در ادامه، با بیان اینکه امام خمینی (ره) به مفاهیمی از جمله استقلال اقتصادی و خودکفایی نگاه ویژه‌ای داشتند، می‌گوید: اتکا بر داخل و خودکفایی و استقلال در حوزه‌ی اقتصادی از مفاهیمی است که امام خمینی (ره) همواره در بیاناتشان مورد تاکید قرار می‌دادند.
اقتصاد در اندیشه‌های امام خمینی (ره) چه جایگاهی دارد؟
حضرت امام (ره) نه به‌عنوان یک اقتصاددان، بلکه به‌عنوان یک صاحب‌نظر در مسائل دینی، اجتماعی و سیاسی، درباره‌ی اقتصاد دیدگاه‌هایی دارند. می‌توان گفت این دیدگاه‌های حضرت امام برگرفته از پایه‌های فکری ایشان، یعنی همان اسلام است. این دیدگاه‌ها در واقع برداشتی از اسلام هستند. به‌طور خلاصه می‌توان گفت براساس دیدگاه حضرت امام (ره)، عملکردها و کارکردهای اقتصاد باید با پایه‌های فکری و اعتقادی جامعه سازگار باشد.
مسئله‌ی مهم دیگر در چارچوب فکری حضرت امام (ره) مردم هستند. ایشان مردم را صاحب حکومت و همه‌ی بخش‌های کشور می‌دانند. به تعبیری ایشان در زمان رهبری خود، می‌فرمایند مردم ولی‌نعمت ما هستند و ما موظفیم به آن‌ها خدمت کنیم. این مسئله که مردم در راس قرار دارند، در موارد متعددی در رفتار ایشان نمود داشته است. برای مثال، ایشان بارها در دوره‌ی رهبری‌شان اعلام کردند که من عذرخواهی می‌کنم از مردم که نتوانستیم آن‌طور که باید و شاید عمل کنیم و معمولاً عذرخواهی را کسی بیان می‌کند که طرف مقابل از او طلبکار است و او نتوانسته وظیفه‌ی خود را در مقابلش انجام دهد.
البته جایگاه مردم فقط به اینجا ختم نمی‌شود. در واقع در رابطه با اینکه کارها باید به مردم سپرده شود و تصدی‌گری‌ها در اختیار ایشان باشد نیز حضرت امام (ره) نظرات مفصلی دارند. به هر ترتیب، براساس این دو پایه‌ی فکری، یعنی اسلام و مردم، حضرت امام یک باور اساسی را مطرح می‌کنند و آن اینکه اقتصاد باید به سمت عدالت برود. هم پایه‌ی اسلامی بودن و هم پایه‌ی مردمی بودن امور، تحقق عدالت را در اقتصاد طلب می‌کند و ایشان روی این بحث عدالت بسیار تاکید دارند. امام (ره) می‌فرمایند حکومت اسلامی، حکومت عدالت است. البته نه به این معنا که ما در این حکومت فقط به دنبال عدالت هستیم، چیزهای مختلفی مثل پیشرفت، معنویت و... نیز بسیار مهم هستند، اما عدالت اقتصادی هم در این حکومت یک محور اساسی محسوب می‌شود.
آقای دکتر عزتی، نظر امام خمینی (ره) درباره‌ی رفاه اقتصادی چیست؟ برخی می‌گویند امام خمینی (ره) مخالف رفاه بودند؟
تقریباً می‌شود گفت که صدر نگاه ایشان به عدالت، با ترکیب مردمی بودن اقتصاد، فقرزدایی و رفع استضعاف در جامعه پیوند خورده است. اتفاقاً ایشان می‌فرمایند همه باید در رفاه باشند و هیچ فقیری نداشته باشیم. همچنین توصیه‌های مختلفی به مسئولین دارند در رابطه با اینکه به این سمت حرکت کنند. خودشان هم به‌شدت نگاهشان این‌گونه است و در نظرات و رهنمودهایی که بیان کرده‌اند، این بخش بسیار پررنگ است که باید در راس برنامه‌های اقتصادی کشور، محرومیت‌زدایی باشد. به همین اندازه، ایشان موکداً وظیفه‌ی خود می‌دانند که به‌عنوان راس حکومت، این مسئله را محقق کنند و اگر نتوانند چنین کاری کنند، خود را بدهکار به مردم می‌دانند. این یکی از پایه‌های اندیشه‌های ایشان در عرصه‌ی اقتصاد است.
آیا خود حضرت امام (ره) در امور اقتصادی کشور دخالت می‌کردند؟
البته ایشان خودشان به‌عنوان یک اقتصاددان بحث را مطرح نمی‌کنند، بلکه بیشتر از منظر اعتقادی و ایدئولوژیک و در جایگاه رهبر و زمامدار حکومت به این مسئله می‌پردازند. ایشان در بحث‌هایشان، به ابزار تصمیم‌گیری در حوزه‌ی اقتصاد می‌پردازند و معتقدند یکی از ابزارهای مهم تصمیم‌گیری در این عرصه، علم و تخصص است. بر همین اساس، خودشان در جزئیات دخالت نمی‌کنند و بسیار تاکید دارند که باید متخصصین، امور اجرایی، اقتصادی و اداری کشور را برعهده بگیرند تا بتوانند از این تخصص‌شان برای پیشبرد اهداف و سیاست‌گذاری‌های درست استفاده کنند. تقریباً می‌توان گفت حضرت امام (ره) به‌ندرت به‌عنوان یک متخصص، سیاست‌مدار یا برنامه‌ریز اقتصادی، درباره‌ی جزئیات مسائل نظر می‌دادند. در واقع ایشان در سطح رهبری مسائل را مطرح می‌کردند، اما به‌شدت از برنامه‌ها و اقداماتی که توسط متخصصین، با هدف پیشرفت و عدالت در کشور مطرح می‌شد، حمایت می‌کردند.
امام (ره) برای پیشبرد برنامه‌های اقتصادی، دو پایه‌ی اساسی را مطرح می‌کنند. یکی اینکه دولت باید وظایف و برنامه‌هایش را به‌درستی محقق کند و دیگری اینکه بخش غیردولتی که صاحب دارایی، ثروت و فعالیت اقتصادی است باید درست عمل کند. نگاه ایشان به اقتصاد این‌گونه است که حکومت باید با سیاست‌گذاری کلی پیش برود، اما یک بال این اقتصاد، دولت و مسئولین هستند و بال دیگر آن، مردم (اعم از کارگران، سرمایه‌داران، کارگزاران و...) هستند.حضرت امام (ره) در جایگاه‌های مختلف وقتی صحبت می‌کنند، به هر دو این‌ها می‌پردازند و اهداف و وظایف هر دو بخش را گوشزد می‌کنند.
گاهی ایشان در جایگاه اخلاقی و سیاسی و در مقام رهبری جامعه توصیه می‌کنند که صاحبان ثروت، افرادی که مسئولیتی برعهده دارند، از کوچک‌ترین وظایف تا بزرگ‌ترین مسئولیت‌ها، کارهایشان را خوب انجام دهند و در راستای منافع ملی و به‌ویژه حرکت به سمت معنویت و آخرت، عمل کنند. این موارد را ایشان در جایگاه توصیه‌ی به مردم بیان می‌کنند، نه سیاست‌گذار. در واقع در مقام هدایت‌کننده‌ی مردم از جهت دینی، اخلاقی و اعتقادی به موضوع وارد می‌شوند و تقریباً هیچ‌وقت در این زمینه‌ها موضوعی را مطالبه نمی‌کنند، بلکه به‌عنوان توصیه، خواهش و درخواست از مردم، دیدگاه‌های خودشان را می‌فرمایند.
در مقابل، ایشان از دولت می‌خواهند که سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های درستی داشته باشد تا بتواند از تمام نیروها و امکانات مردم به‌خوبی در جهت پیشبرد اهداف اقتصادی مدنظر استفاده کند.
اقتصاد مقاومتی چه جایگاهی در اندیشه‌های امام خمینی (ره) دارد؟
این اصطلاح، اصطلاح جدیدی است که هنوز چارچوب آن به‌صورت روشن و مشخص معلوم نیست و بنابراین نمی‌توان در رابطه با این مسئله در اندیشه‌های امام (ره) بحث کرد. اما در رابطه با مسائل کلی مرتبط با این موضوع می‌توان صحبت کرد. برای مثال، صورت‌های اقتصاد مقاومتی که ابلاغ شده است، یعنی رونق اقتصادی و صادرات، سیاست‌گذاری‌های مناسب در واردات، بهبود وضعیت تولید و... از فرمایشات حضرت امام (ره) قابل استخراج است. حضرت امام درباره‌ی چارچوب‌های استقلال اقتصادی، خودکفایی، حمایت از تولید ملی، حمایت از مردم و... دیدگاه‌های بسیار مفصلی دارند و می‌توان گفت پایه‌ی دیدگاه ایشان در زمینه‌ی پیشرفت و توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی، مبتنی بر جامعه و مردم است. بنابراین می‌توان با این اوصاف گفت امام خمینی (ره) هم در اندیشه‌های خود، نگاه مثبتی به اقتصاد مقاومتی داشتند.
مردمی‌سازی اقتصاد و واگذاری اقتصاد به دست مردم نیز آیا در مباحث سیاست‌های اقتصاد مقاومتی مطرح شده است؟ نگاه امام خمینی (ره) در این‌باره چه بود؟
البته اگر این‌گونه به مسئله نگاه کنیم، هر دیدگاهی را می‌توانیم در مجموعه‌ی سیاست‌های اقتصاد مقاومتی بگنجانیم. این سیاست‌ها کلی هستند. برای مثال، نظرات فریدمن، تمام متخصصین اقتصادی غرب که نگاه کلاسیک تند و افراطی دارند، متخصصینی که در زمینه‌ی توسعه کار می‌کنند، کنزی‌ها و حتی شخصی مثل آدم اسمیت را می‌توان با این مسئله منطبق کرد. در واقع سیاست‌ها به‌گونه‌ای است که می‌توان به آن‌ها ربط داد.
ضمن اینکه بسیاری از سیاست‌های اقتصاد مقاومتی ابلاغ‌شده، مطالبی هستند که در سیاست‌های ابلاغی قبلی وجود داشته است. به هر ترتیب، می‌توان گفت چارچوبی که مقام معظم رهبری از اقتصاد مقاومتی مطرح کرده‌اند، در زمان حضرت امام (ره) مطرح نشده بود که نظر ایشان را در این‌باره بدانیم. اما در این‌باره لازم است نکاتی را خدمت شما بگویم.
پایه‌های فکری حضرت امام به‌شدت روی نگاه به درون و اتکای به مردم و نیروهای داخلی در همه‌ی ابعاد توسعه و پیشرفت اقتصاد، از جمله تولید، صنعت، علم، فناوری و... است. بعضاً در مواردی مثل جنگ، تحریم، بحث اسرائیل و مشکلاتی که از بیرون می‌توانست بیشتر برای ما مسئله‌ساز باشد، امام (ره) تاکید می‌کردند باید کاری کنیم که تحریم بر ما اثر نگذارد و بر این اساس، باید اولویت‌مان تولید ملی، خودکفایی اقتصادی و اتکای به درون باشد. در بحث کالاهای اساسی، استقلال اقتصادی، تولید و رفع نیازهای مختلف اقتصادی کشور و حتی در زمینه‌ی تکنولوژی‌های برتر، حضرت امام به‌شدت بر خودکفایی تاکید داشتند. البته باید توجه داشته باشیم که نگاه ایشان متناسب با شرایط بود، اما چه پیش از انقلاب و چه بعد از انقلاب، روی اتکای به مردم و تولید، تاکید بسیار زیادی داشتند.
منبع: پایگاه برهان
