«همسر و نقد همسر»

نویسنده: آنتوان چخوف

مترجم: حمیدرضا آتش‌برآب

ناشر: علمی و فرهنگی؛ چاپ اول 1396

497 صفحه؛ 30 هزار تومان

****

در تاریخ ادبیات جهان، نویسندگان اندکی می‌توان یافت که با نوشتن داستان کوتاه به شهرت و یا ماندگاری ادبی و هنری رسیده باشند. نوشتن رمان، هم در گذشته و هم در زمان حال به شکل کاملا محسوسی در تثبیت جایگاه نویسندگان موثرتر عمل کرده است. آنتوان چخوف شاخص‌ترین چهره در میان این طیف از نویسندگان است. صرف‌نظر از نمایشنامه‌هایش، او در جایگاه داستان‌نویس به عنوان نویسنده داستان کوتاه شناخته می‌شود؛ استادی بی‌رقیب. اما در مورد او این استادی بیشتر از آن که تعارف یا لقبی در نشان دادن پیشکسوتی باشد، به معنای دقیق کلمه است. اگر می‌خواهیم داستان نویسی بیاموزیم، یکی از گزینه‌ها خواندن آثار او و دقیق شدن روی جزئیات ساختار این داستان‌ها به ویژه به لحاظ روایی است. حتی رونویسی از آنها نیز می‌تواند پیشنهاد خوبی برای آموختن نوشتن داستان در ابتدای کار باشد! برای این کار بهتر است به سراغ شاخص‌ترین آثار چخوف رفت و البته آثاری که از ترجمه هایی مقبول برخوردار باشند.

حمیدرضا آتش‌برآب با کتاب همسر که به همت نشر علمی فرهنگی به بازار آمده این کار را برای ما آسان کرده، شاید خود او با این نیت به سراغ داستان‌های کوتاه چخوف نرفته باشد، اما حاصل کارش به بهترین شکل در این زمینه کارکرد دارد؛ چرا که از این نقطه نظر داستان‌هایی از آنتوان چخوف برای ترجمه از زبان روسی برگزیده: « کتاب شامل بهترین داستان‌های دوره کمالِ نویسندگیِ آنتوان چخوف است به گزینش مترجم.» کتاب «همسر و نقد همسر» شامل ده داستان کوتاه از نویسند‌ ای است که «به قول بیشتر صاحب نظران ادبی بزرگترین داستان کوتاه‌نویس جهان ادبیات» است. عناوین این داستان‌ها بدین قرار است: آدمی در جلد، تمشک و درباره عشق، ویولن روتشیلد، همسر، ایئونیچ، نَفَسم، آنا بر گردن، بانویی با سگ ملوس و عروس.

اگرچه سالها پیش سروژ استپانیان ترجمه‌ای پذیرفتنی از مجموعه آثار چخوف ارائه کرده اما کتاب حاضر علاوه بر دقت مضاعف مترجم در برگردان این آثار به فارسی و همچنین وسواسی که در ارائه نثری پیراسته و به دور از زوائد همواره از خود نشان می‌دهد، دارای چند ویژگی دیگر است که از آن اثری قابل توجه می‌سازد. آتش‌برآب در ترجمه‌های خود از ادبیات روس تنها به برگردان این آثار بسنده نکرده، بلکه زمینه‌سازی بستری برای فهم تازه و درست از نویسندگان بزرگ ادبیات روس نیز از دغدغه‌های مهم او بوده است. با همین رویکرد همواره حجم قابل توجهی از کتاب‌های او به نقد و تفسیر آثاری که به فارسی برگردانده اختصاص دارد. از این سبب ترجمه‌هایی که در سالهای اخیر از آتش‌برآب شاهد بوده‌ایم از منظر مخاطب‌شناسی گروهی از مخاطبان را که نگاهی جدی تر به ادبیات دارند، هدف قرار داده است. به خصوص علاقمندان ادبیات روس، دانشجویان و پژوهشگرانی که علاوه بر متن خود آثار از ضمائم کتاب نیز بهره‌های فراوان می‌توانند بگیرند.

در کتاب «همسر و نقد همسر» هر ده داستانی که به عنوان نمونه‌هایی شاخص از کارنامه چخوف برگزیده شدند، به صورت مجزا از نقدهایی تقریبا جامع برخوردارند. نقدهایی که نه تنها به بررسی ویژگی‌های ادبی این داستان‌ها از جنبه‌های ساختاری و روایی توجه دارند، بلکه اطلاعات تکمیلی نسبتا جامعی نیز درباره زمان انتشار، نشریه‌ای که آن را برای نخستین بار منتشر ساخته، واکنش‌های برانگیخته شده درباره آن، نظرات خود چخوف و یا دوستانش در نامه‌ها و یا نوشته‌هایشان و... این نقدها الگوهای خوبی برای نگارش تک نگاری‌هایی درباره داستان‌های کوتاه دیگر نویسندگان نیز می‌تواند قرار بگیرد، چرا که داستان‌های کوتاه همواره به شکلی عجیب با کم توجهی منتقدان روبه‌رو می‌شوند.

افزون بر این نقد، کتاب از دو ضمیمه نیز برخوردار است، «آنتوان چخوف» اثر دیمیتری میرسکی و «آفرینش از دل هیچ» اثر لف شستوف که نوشته‌هایی خواندنی و سودمند در درک جنبه‌های مختلف آثار داستانی چخوف هستند. البته چخوف افزون بر اینکه به عنوان یکی از بزرگترین نویسندگان داستان کوتاه در تاریخ ادبیات جهان شناخته می‌شود، به عنوان نمایشنامه‌نویس نیز یکی از ستون‌های شکل‌گیری ادبیات نمایشی مدرن پس از خود هم محسوب می‌شود که اگر در این کتاب چندان بدان پرداخته نشده به دلیل آن بوده که مترجم به آثار داستانی چخوف نظر داشته است. اما با هوشمندی کوشیده در برگردان این داستان‌ها این مهم را مورد نظر داشته باشد که اگر روزگاری علاقمندان آثار نمایشی نیز به اجرای صحنه‌ای این داستان‌ها تمایل داشتند، کار آسانتری داشته باشند. آتش‌برآب برای این منظور سه داستان نخست کتاب (آدمی در جلد، تمشک و درباره عشق) را پیشنهاد می‌دهد چرا که « این داستان‌ها از نظر زبان و ظرافت و پرداخت و کوتاهی و ایجاز چنانند که به راحتی قابلیت اجرای روی صحنه را دارند.» این سه داستان در حکم سه‌گانه‌ای پیوسته درباره عشق هستند که نظرات شخصیت‌های اصلی داستان را درباره عشق و زندگی بازتاب می‌دهند.

دیگر داستان‌های این مجموعه مصداق بارزی هستند از آنچه لف شستوف در نوشته خود بیان می‌کند، یعنی آفرینش از هیچ! این داستان‌ها اغلب از مضامینی برخوردارند که شاید بسیار پیش پا افتاده و ساده به نظر برسند؛ اما چخوف چنان با جزئیات و قدرتمندانه از ابزار روایت در داستان بهره برده که خواننده را به شدت مجذوب کرده و تا انتها به دنبال خود می‌کشد.

مترجم کتاب در مقدمه کوتاهش برای کتاب نوشته: «داستان‌های پیش رو به سلیقه مترجم از بهترین آثار دوره متاخر چخوف گزیده و با رویکردی برای اجرا ترجمه شده است، با این تضمین که هرگز از خواندن آنها سیر نشوید.» چنین ادعایی درباره آثار چخوف، به ویژه داستان‌های شاخصش به هیچ وجه گزافه نیست، بیش از یک قرن از اثبات این واقعیت می‌گذرد و با وجود تغییر و تحول‌های بسیاری که داستان کوتاه داشته، این آثار همچنان به قوت زمان نوشته شدن خود باقی مانده و مجذوب کننده، باور نمی‌کنید؟ امتحان آن سخت نیست، این گوی و این میدان، کتاب همسر و نقد همسر را دست بگیرید!

.