حوالی نیمه‌خرداد بود که با قطع روابط دیپلماتیک ائتلاف عربی به رهبری عربستان با کشور قطر، دروازه‌های بازار این کشور تماما به روی صادرکنندگان کشورهای منطقه به‌ویژه ایران و ترکیه باز شد؛ چراکه قطر سالانه حدود ۳ میلیارد دلار واردات مواد غذایی دارد که قبل از محاصره اقتصادی، یک‌سوم آن را مستقیما از طریق عربستان و امارات تأمین می‌کرد.
به گزارش همشهري، در اين شرايط جمهوري اسلامي ايران ضمن اينكه ادامه تنش‌هاي اين‌چنيني را به نفع منطقه ندانست، مرز هوايي خود را روي پروازهاي شركت‌هاي هوايي قطر باز گذاشت و فعالان اقتصادي خود را ترغيب كرد از فرصت ايجادشده در بازار قطر استفاده كنند؛ بازاري كه تركيه نيز چهارچشمي آن را رصد مي‌كرد و 48ساعت پس از وقوع بحران سياسي در روابط قطر با كشورهاي عربي منطقه، با استفاده از هواپيماهاي كارگو (باربري) بخش زيادي از بازار قطر را تسخير و ويترين فروشگاه‌هاي اين كشور را مملو از كالاهاي ساخت خود كرد.
در اين شرايط، فعالان اقتصادي ايراني نيز در تدارك صادرات كالا، به‌ويژه مواد غذايي به قطر برآمدند و محموله‌هاي مواد غذايي ازجمله هزار و ۱۰۰ تن ميوه تازه را در روزهاي نخست بروز بحران از طريق دريا عازم بازار اين كشور كردند اما عواملي كه سال‌هاست پر پرواز صادرات اين مملكت را بسته، در مراوده با قطر نيز دست و پاي صادركنندگان ايراني را بست.
تركيه و واكنش سريع در تجارت
در اين وضعيت، فعالان اقتصادي بخش خصوصي و اتاق ايران به اين اجماع رسيدند كه اتاق بازرگاني شيراز مسئول هماهنگي و ارسال كالاهاي صادراتي به كشور قطر باشد و آنگونه كه جمال رازقي‌جهرمي، رئيس اتاق شيراز مي‌گويد: از همان ابتداي كار، صادرات هوايي به قطر، با اجاره هواپيماي كارگو در دستور كار قرار گرفت اما قيمت بالاي حمل بار با هواپيما به اضافه هزينه‌هاي سنگين پاركينگ و نگهداري، سريعا كار را براي بخش خصوصي سخت كرد.
بعدها تركيه كه در واكنش سريع به خالي شدن بازار قطر از رقبا، حمل گران‌قيمت كالا با هواپيما را براي تسخير بازار در دستور كار گذاشته بود، در رايزني با مقامات ايراني و قطري، نسبت به استفاده از مسير زميني ايران براي صادرات به قطر ابراز علاقه‌مندي كرد تا از مزيت مسيري كه خودمان قادر به استفاده از آن نبوديم، بهره‌مند شود. در اواسط مردادماه نيز اين اتفاق افتاد و نهاد زيبكچي، وزير اقتصاد تركيه از حصول توافقاتي در اين زمينه خبر داد.
حالا 6 ماه از آن روزگار مي‌گذرد و رازقي‌جهرمي مي‌گويد: اگر به بوشهر سفر كنيد، مقابل گمرك بوشهر، صف طويل كانتينرهاي 40فوتي تركيه را مي‌بينيد كه از غرب به جنوب آمده‌اند تا از طريق بندر بوشهر به قطر ارسال شوند. منظره‌اي كه به گفته او، معناي آن، موفق نبودن ايراني‌ها در بازار قطر است.
آمارها حاكي از اين است كه صادركنندگان ايراني پيش از وقوع تنش در روابط قطر و ائتلاف عربستان، در طول سال 95حدود 18ميليون دلار مواد غذايي به اين كشور صادر كرده‌اند و اكنون اظهارات رازقي‌جهرمي حاكي از اين است كه وضعيت تراز تجاري ايران و قطر در اين دوره بهبود يافته است اما اين به‌آن معني نيست كه در بازارهاي قطر موفق عمل كرده‌ايم.
رئيس اتاق شيراز، مهم‌ترين مشكلات حوزه صادرات به قطر را قيمت تمام‌شده توليد داخلي عنوان مي‌كند. به عقيده رازقي‌جهرمي، ما در مواقع رقابت، بسيار ناشيانه وارد بازارها مي‌شويم در عين حال غيرقابل‌كنترل عمل مي‌كنيم؛ مثلا ما در مراحل اوليه بحران در قطر، هندوانه را به‌صورت فله‌اي با لنج به اين كشور كه بالاترين درآمد سرانه در جهان را دارد، ارسال كرديم اما رقبا در بسته‌بندي مناسب و با قيمت چند برابري اين محصول را در بازار قطر عرضه كردند.
او مي‌گويد: با اين كارها به‌جاي تصاحب بازار، بازار را خراب مي‌كنيم و بعد بايد كلي تلاش كنيم تا روندها اصلاح شوند. رازقي‌جهرمي همكاري سازمان‌هاي دولتي ازجمله سازمان استاندارد، گمرك و توسعه تجارت را در بهبود وضعيت صادرات دخيل مي‌داند؛ به‌گونه‌اي كه تأخير ناشي از بوروكراسي‌هاي اين سازمان‌ها منجر به نرسيدن محصول به بازار و فاسد شدن آن نشود.
از سوي ديگر، اين فعال اقتصادي معتقد است بخش خصوصي هم آنگونه كه بايد چابك نيست و اين مسئله در رقابتش با بخش خصوصي ديگر كشورها به چشم مي‌آيد.
رئيس اتاق شيراز تمايل به انحصارگري را نيز بزرگ‌ترين مشكل بخش خصوصي عنوان مي‌كند كه اتفاقا در قطر هم نمود داشته است؛ آنهايي كه قبلا با قطر ارتباط داشتند نمي‌خواستند در اين بازار رقباي هم‌وطن براي خود بتراشند براي همين صادركنندگان جديد را بازي نمي‌دادند و اين كار ميدان را براي تجار ديگر كشورها بازتر كرد.
از برخورد غيرعلمي در قطر تا حركت انتحاري در روسيه
«برخورد غيركنترل‌شده و غيرعلمي» توصيفي است كه رازقي‌جهرمي براي عملكرد و رفتار صادركنندگان ايراني در بازار قطر به‌كار مي‌برد؛ رفتاري كه صادركنندگان ايراني، نمود ديگري از آن را در بازار روسيه تكرار كرده‌اند. به گزارش همشهري، در سال گذشته پس از اينكه روابط روسيه با اروپا و آمريكا متشنج و منتهي به تحريم شد و همزمان روابط اقتصادي اين كشور با تركيه نيز در پي ساقط شدن جنگنده روسي توسط ارتش تركيه، حال‌وروز بدي پيدا كرد،
بازار نطلبيده روسيه مهياي استقبال از كالاهاي ايراني به‌ويژه مواد غذايي و ميوه و سبزيجات شد اما در اين بازار نيز صادركنندگان ايراني نتوانستند حضور موفقي داشته باشند و به گفته رئيس كميسيون اقتصادي مجلس، آتش به‌اختيار و انتحاري عمل كردند. محمدرضا پورابراهيمي در مراسم انتخاب و تقدير از صادركنندگان نمونه سال96 استان تهران گفت: صادركنندگان ايراني گرچه در داخل كشور در قالب تشكل‌ها عمل مي‌كنند اما در خارج از كشور به‌جاي اينكه از يكديگر پشتيباني كنند، خودي‌ها را دور مي‌زنند و به عمليات انتحاري متوسل مي‌شوند.
