«رویای امریکایی، داستان باغ وحش»
نویسنده: ادوارد آلبی
مترجم: ناهید طباطبایی
ناشر: چشمه؛ چاپ اول 1396
98 صفحه، قیمت 10 هزار تومان
****
دو نمایش‌نامه «رویای امریکایی» و «داستان باغ وحش» اثر ادوارد آبی نمایش‌نامه‌نویس بنام آمریکایی (2016-1928) در سری آثار جهان تازه‌ی نمایش در نشر چشمه منتشر شده است. با این که این دو اثر از نخستین آثار آلبی در حوزه نمایش است اما در عین حال از مهم‌ترین آثار او نیز به حساب می‌آید. «داستان باغ وحش» را آلبی در سن 30 سالگی منتشر کرد. این نمایش‌نامه سال 1958 منتشر شد و برای اولین بار در برلین روی صحنه رفت. روایت شیرین و طنازانه آلبی از این ماجرا جالب است: «داستان باغ وحش که اول نوشته شد، اول هم اجرا شد- البته نه در امریکا که آدم به طور منطقی انتظار دارد یک نویسنده‌ی امریکایی اول آنجا گل کند. داستان باغ وحش اولین بار در برلین، و در 28 سپتامبر 1959 اجرا شد. این که چه‌طور کمی بعد از نوشته شدن اچرا شد، و به خصوص این‌که چه‌طور از برلین سردرآورد، ممکن است به خاطر غیر عادی، غیر محتمل و غیر قابل انتظار بودن آن و نیز با توجه به استثنا جالب باشد که در هر فصل، هزینه‌ی تجاری از سوی تماشاگران سخت‌گیر آن تأمین می‌شود، و این طبیعت تئاتر است.»
«داستان باغ وحش» با این‌که به نوعی نخستین نمایش‌نامه آلبی است (او در سن 12 سالگی هم نمایش‌نامه‌ای در سه پرده نوشته بود) اما به خوبی مُعرّف نگاه زیبایی‌شناسی او به هنر نمایش و نمایش‌نامه‌نویسی است. نمایشی با دیالوگ‌هایی قدرتمند، فضایی ساده اما هراس آور، عنصر پررنگ طنز که گاه به گروتسک می‌آمیزد و در نهایت تاثیر گذاری آشکار که می‌توان از آن به عنوان مهم‌ترین ویژگی هر اثر هنری یاد کرد.
این نمایش‌نامه ساختاری ساده و مینی مال دارد. در طول نمایش شما تنها با دو کاراکتر رو به رو هستید: پیتر و جری. پیتر مردی چهل ساله است، آدمی که مدیر اجرایی یک انتشاراتی است و ظاهرا خوب می‌فهمد چطور باید با ادب و وقار اجتماعی با دیگران مواجه شود. او را می‌توانیم در دسته‌ی آدم‌های موفق جامعه بگنجانیم. مردی که از زندگی خانوادگی‌اش راضی است و توانسته شکل آبروداری از زندگی اجتماعی‌ای برای خودش اختیار کند. او روی نیمکت پارکی نشسته است و دارد مطالعه می‌کند. جری، مردی سی ساله، تا حدودی نامعمول و البته با رفتارهایی ضد هنجارهای اجتماعی وارد صحنه می‌شود. او بی اعتنا به این‌که پیتر دارد مطالعه می‌کند می‌گوید: «من به باغ وحش رفته بودم. [پیتر اعتنا نمی‌کند] گفتم من به باغ وحش رفته بودم. آقا من به باغ وحش رفته بودم!» این نخستین دیالوگ نمایش‌نامه است، تا ما وارد گفت و گوی عجیب این دو شخصیت یا به عبارت بهتر رفتار عجیب جری شویم. شخصیتی که شاید او را در دسته‌ی اوباش یا طبقه‌ی مطرود جامعه قرار دهید. اما این فرد مطرود با این‌که یک تنه علیه ضوابط جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند می‌شورد، قوانین و آداب اجتماعی را مسخره می‌کند و تا پایان نمایش‌نامه به شخصیتی مطلقا دیوانه بدل می‌شود، تامل برانگیز‌ترین دیالوگ‌های نمایش‌نامه را نیز بر زبان می‌آورد. آلبی با آفریدن شخصیت جری توانسته است در «داستان باغ وحش» نقدی کوبنده علیه جامعه دهه 50 و همین طور 60 آمریکا بنویسد. این انتقاد تند آن قدر برای جامعه‌ی آمریکایی غیر قابل تحمل بود که اولین اجرای «داستان باغ وحش» در برلین اتفاق بیفتد.
اما «رویای امریکایی» نمایش‌نامه‌ای است در یک صحنه که اول بار در ژانویه‌ی 1961 در تالار نمایش یورکِ نیویورک روی صحنه رفت. این نمایش‌نامه‌ی ادوارد آلبی نیز با واکنش‌های تندی از سوی منتقدان رو به رو شد. «رویای آمریکایی» از سوی بعضی از منتقدان به عنوان اثری هرزه و متکبرانه معرفی شد که اخلاق جامعه را فاسد می‌کند. آلبی در پی انتقادهایی که روی مضمون این اثرش نوشته شد، نوشت: «مگر مضمون رویایی امریکایی چیست که این نگهبانان اخلاق جامعه را مضطرب می‌کند؟ نمایش‌نامه محکی است برای چشم اندازی امریکایی، حمله‌ای به جانشینی ارزش‌های مصنوعی به جای ارزش‌های واقعی در جامعه‌ی ما، محکومیت رضایت از خود، ظلم، اختگی و پوچی؛ این نمایش‌نامه موضع گیری در برابر این افسانه است که همه چیز در سرزمین ما زیباست.»
اما از طرفی با انتشار و متعاقب آن اجرای «رویای امریکایی» موجی از تحسین نیز این نمایش‌نامه را فراگرفت. نمایش‌نامه‌ای منحصر به فرد و درخشان، خلاقیتی ناب، هزلی طعنه آمیز، تخیلی وحشی و استعدادی درخشان از معدود تعابیر مدح آمیز در توصیف این نمایش‌نامه‌ی آلبی بود. آلبی با همین دو اثر یعنی «داستان باغ وحش» و «رویای امریکایی» در آمریکا و البته چند کشور اروپایی به نمایش‌نامه نویس شهیری تبدیل شد که آثارش به مدت کوتاهی بعد از نگارش و انتشار روی صحنه می‌رفت. این شهرت تا جایی پیش رفت که خود ادوارد آلبی در سال 1960 نوشت: «حرفه‌ها چیز‌های مسخره‌ای هستند. به صورتی مرموز شروع می‌شوند و می‌توانند همان طور مرموز تمام شوند. و من درست در ابتدای ایم حرفه هستم که امیدوارم حضوری طولانی و رضایت بخش در تئاتر داشته باشد. اما هر اتفاقی بیفتد، قدر این را می‌دانم که از آثار تازه‌کاری مثل من خیلی خوب و خیلی زود استقبال شد.»
این کتاب ادوارد آلبی که شامل دو نمایش‌نامه «رویای امریکایی» و «داستان باغ وحش» می‌شود را باید به علاقه‌مندان تئاتر، خصوصا تئاتر آوانگارد با سویه‌های اجتماعی پیشنهاد کرد. دوستداران آثار ادوارد آلبی در این کتاب می‌توانند دو اثر از مهم‌ترین نمایش‌نامه‌های این نویسنده شناخته شده‌ی امریکایی را بخوانند.
