«هدایت در هندوستان»
(بوف کور، میعاد هدایت با هند)
نویسنده: ندیم اختر
ناشر: چشمه، چاپ اول 1396
94صفحه، 8500 تومان

****

سفر هدایت به هند، یکی از مهمترین فصول زندگی او را رقم زده است، نویسنده‌ای که بی‌گمان زندگی شخصی او نیز همچون آثارش، با حساسیات زیاد در معرض قضاوت و توجه بوده است. گذر زمان نه تنها از اهمیت او نکاسته که بر آن نیز افزوده است. شاید به زعم بعضی، برخی داستان‌های کوتاه او امروز کهنه به نظر برسند و جذابیت خود را از دست داده باشند، اما در عوض زندگی او هر چند کوتاه، همچنان در مرکز توجه قرار دارد و با کنجکاوی بسیار مورد توجه و بررسی قرار می‌گیرد. از این رو در ایران تنها نویسنده‌ای است که آثارش چنان با زندگی او در هم تنیده شده که تفکیک آنها از یکدیگر ناممکن به نظر می‌رسد.

تقریبا در همه آثاری که به زندگی هدایت پرداخته‌اند، سفر او به هند یکی از مهمترین بخش‌ها را تشکیل داده است، چرا که در این سفر بود که شاهکارش بوف کور را بصورت دستنویس در پنجاه نسخه تکثیر کرد و برای دوستان و نزدیکانش فرستاد و بقیه را هم مخفیانه به ایران آورد. کتابی که به خط خود روی آن نوشته بود: طبع و فروش در ایران ممنوع!

درباره انگیزه رفتن هدایت به هند، نظرات مختلفی وجود دارد، برخی معتقدند چون در ایران اجازه انتشار آثارش را نداشته، برای انتشار بوف کور به هند رفته است؛ بعضی دیگر این سفر را نتیجه اختلاف هدایت با خانواده و تصمیم او برای اینکه مدتی از خانواده‌اش فاصله بگیرد می‌دانند؛ برخی دیگر یادگیری زبان پهلوی را به عنوان نیت اصلی‌اش در سفر به هند عنوان کرده‌اند و....

«هدایت در هند» اثر ندیم اختر که به همت نشر چشمه منتشر شده، کتابی است که با رویکردی تازه به این دوره از زندگی صادق هدایت می‌پردازد. این نگاه متفاوت و دقتی که نویسنده در این زمینه بکار برده، آن را به اثری بدل کرده که دریچه‌ای تازه به روی سفر هدایت به هند و نقاط مبهمی که درباره چرایی و چگونگی این سفر وجود داشته گشوده است و توانسته دریافتی نو در این زمینه ارائه کند که از ابهامات پیرامون آن بکاهد.

ندیم اختر در سال ۱۹۸۷ در ایالت بیهار هندوستان از پدر و مادری هندی متولد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در ایالت بیهار گذرانده و در سال ۲۰۰۶ موفق به ورود به دانشگاه جواهر لعل نهرو برای تحصیل در رشته ادبیات فارسی شده و تا مقطع دکترا این رشته را ادامه داده است. او موضوع پایان‌نامه مقطع دکترای خود را شخصیت‌پردازی در رمان بوف کور انتخاب کرد.

ندیم اختر تاکنون در کنفرانس‌هایی مختلفی درباره ادبیات فارسی در کشورهای نروژ، کانادا، انگلیس و ترکیه همچنین در شهرهای مختلف هند شرکت کرده است. جالب اینکه هدایت در هند زبان پهلوی آموخت، اما ندیم اختر برای آموختن این زبان به ایران آمده و زیر نظر اساتید دانشگاهی ایران به فراگیری آن پرداخته است.

ندیم اختر، پس از آشنایی با آثار صادق هدایت و درک علاقمندی هدایت به هند و فرهنگ آن، به این بخش از زندگی هدایت توجه نشان داد. به ویژه اینکه این علاقه حتی در آثار او پیش از سفر به هند نیز دیده می‌شود. صادق هدایت در سالِ ۱۳۱۵ به هندوستان سفر کرد. سفری که هم به آشنایی بیشتر او با این کشور و فرهنگ متنوع و غنی آن انجامید و هم اینکه به هدایت این فرصت را داد تا رمانِ مهمش «بوفِ کور» را نیز در آنجا منتشر کند. درباره‌ روزگار و رفتارِ هدایت در هند تقریبا اطلاعات دقیقی در دست نیست، در حالی‌که این نقطه‌ تاریک در زندگی هدایت و نوعِ زندگی‌ای که در آن سرزمین داشته همیشه مورد توجه بوده است.

ندیم اختر با عنایت به اینکه آنچه درباره سفر هدایت به هند نوشته‌اند و اندکی دارای ابهام بوده است، تصمیم گرفت به تحقیق در این زمینه بپردازد. ایده او در این زمینه نوشتن سفرنامه‌ای است که در واقع به بازسازی سفر صادق هدایت به هند می‌پردازد و در این رهگذر نیز شرح حال هدایت در هند به شکلی دقیق‌تر در معرض دید قرار می‌گیرد. بنابراین شروع به جمع‌آوری مدارک و ردپاهای هدایت در هند کرد و در این جست‌وجو جنبه‌هایی از زندگی این نویسنده را کشف کرد که برای اولین‌ بار گفته و مطرح می‌شود.

ندیم اختر با سفری پژوهشی و تحقیقی که از شهر بمبئی آغاز و در شهرهای دیگر ادامه می‌یابد، بر اساس یادداشت‌ها، نامه‎ها و داستان‌های هدایت، اماکن هند را که او از آنها در نوشته‎هایش نام برده شناسایی کرده و سپس به بازسازی مسیر سفر هدایت پرداخته است و با ارائه روایتی مکتوب از این سفر کوشیده خط سیر سفر هدایت در هند را مشخص کرده و شهرها و اماکنی را که در آنها حضور داشته و یا با شخصیت‌هایی که ملاقات کرده برای خواننده این روایت معرفی کند. برای نمونه پانسیون سامر کویین در شهر بمبئی که هدایت در آن زندگی می‌کرده به خوبی معرفی شده و یا از سفرهایی که هدایت به بنگلور و حیدرآباد داشته روایت‌هایی بیان شده و همچنین میزبان‌ها و دوستان هدایت در هند همگی معرفی شده‌اند. حسن کتاب در این است که نویسنده برای آنکه خواننده بهتر در حال و هوای سفر هدایت و یا زمانه‌ای که در آن به هند آمده قرار بگیرد، کتاب را با عکس‌هایی جدید و قدیم از این اماکن و یا تصویرهایی که از دوستان و آشنایان هدایت در هند و یا اشخاصی که با آنها ملاقات داشته مصور کرده است.

کتاب «هدایت در هندوستان» در 9 بخش نوشته شده که عناوین آنها بدین قرار است: ورود به هند، انتشار بوف کور، بمبئی، بنگلور، میسور، حیدرآباد، بنارس سومنات پور، بررسی شخصیت‌پردازی بوف کور و جاذبه هند برای هدایت.

ندیم اختر کتابش را با ماجرای ورود هدایت به هند آغاز می‌کند و در ادامه به آنچه هدایت در هند انجام داده می پردازد و البته به سیر و سفر او نیز در این کشور اشاره می‌شود. منابعی که نویسنده بکار برده تقریبا همان چیزی است که در اختیار دیگر پژوهشگران آثار هدایت وجود داشته و یا در آثار آنها نیز منعکس شده است. امتیاز کتاب از نحوه استفاده از این منابع و کنار هم قراردادن آنها با یافته‌های خود است که به واسطه رویکرد فکر شده و هدفدارش به نتایجی تازه در این زمینه انجامیده است و آن را به اثری خواندنی بدل ساخته است.