بررسی تغییر نظر شورای نگهبان در پرتو اصول قانون اساسی

دکتر مجتبی ملک افضلی*،   3960806304 ۸ نظر، ۰ در صف انتشار و ۲۷ تکراری یا غیرقابل انتشار

سپنتا و شورای نگهبان و قانون شوراها، کلیدواژه بسیاری از نوشته‌های این روزهای خیلی از رسانه‌های داخل و خارج از کشورمان است.

بررسی تغییر نظر شورای نگهبان در پرتو اصول قانون اساسی

خلاصه ماجرا این است که لایحه «تشکیلات و وظایف و انتخابات شورهای اسلامی شهر و روستا و انتخاب شهرداران» در مورخ 3/2/1374 به تصویب مجلس شورای اسلامی می رسد و شش روز بعد در 9/2/1374 طبق اصل 94 قانون اساسی به شورای نگهبان ارسال می شود تا بررسی کند که مغایر شرع انور و قانون اساسی نباشد.

شورای نگهبان در نامه مورخ 19/2/1374 خویش به مجلس جواب می دهد و ایرادات متعددی از مصوبه را به مجلس اعلام می کند در حالیکه هیچ ایرادی از ماده 26 مصوبه مجلس (در مورد شرایط نامزدهای عضویت در شوراها) و تبصره اول آن (در مورد اقلیت های دینی) نمی گیرد. حتی بعدا هم که مجلس در جلسات منتهی به 1/3/1375همه ایرادات را بر طرف می کند و آن را دوباره به شورای نگهبان می فرستد شورای نگهبان در نامه مورخ 23/3/1375 همه مصوبه و از جمله ماده 26 و تبصره اول آن را تأیید می کند و بدینسان این مصوبه رنگ قانون به خود گرفته و برای اجرا ابلاغ می شود. از آن ماجراها و مکاتبات بیست و یک سال می گذرد. ترکیب شورای نگهبان و فقهای آن نیز – تا حدود زیادی- تغییر می کند.

روز 26/1/1396 شورای نگهبان نامه ای از شورای نگهبان منتشر می شود و تبصره اول ماده 26 قانون شوراها با استناد به بیاناتی از امام خمینی (ره) خلاف شرع انور اعلام می شود. وزارت کشور به عنوان مجری انتخابات شوراها مجلس به عنوان ناظر این انتخابات وقعی به این نظریه جدید شورای نگهبان نگذاشته و صلاحیت سپنتا نیکنام نامزد زرتشتی شورای شهر یزد را تأیید می کنند. انتخابات برگزار می شود و سپنتا هم اتفاقا رأی می آورد و در کنار ده منتخب مسلمان به شورا می رود. (ناگفته نماند در دوره قبلی شوراها نیز سپنتا چهار سال عضو همان شورا بوده است.) با شکایت یکی از همشهریان سپنتا – که اتفاقا رقیب انتخاباتی اش هم بوده- ددیوان عدالت اداری مستند به نظریه اخیر شورای نگهبان دستور موقتی صادر می کند دال بر منع عضویت سپنتا در شورا. این تصمیم دیوان با اعتراضات مختلفی از سوی برخی از مردم و دولتمردان و حقوقدانان و حتی فقها مواجه می-شود.

اعضای شورا اما – عمدتا با استناد به اصل چهارم قانون اساسی در خصوص لزوم اسلامی بودن همه قوانین در جمهوری اسلامی ایران- به دفاع از نظریه اخیر و لزوم اجرای آن پرداخته و بعضا خط و نشانی هم برای مخالفان کشیده اند. این خلاصه ماجرا بود.

اما ورای همه ایراداتی که به نظریه جدید شورای نگهبان گرفته اند، این نوشته در مجال کوتاه پیش رویش تلاش می‌کند موضوع را از زاویه ای کمتر دیده شده به بررسی بنشیند: بررسی تغییر نظر شورای نگهبان در پرتو اصول قانون اساسی.

اصلی ترین دفاع اعضای شورای نگهبان از تغییر نظر اخیر شورا بر تفسیرشان از اصل چهارم قانون اساسی مبتنی است. ایشان می گویند تفسیر قانون اساسی بر عهده شورای نگهبان است و تفسیر ما از اصل چهارم این است که فقهای شورای نگهبان هر وقت که قانونی را مغایر شرع اعلام کردند نظرشان لازم الاجراست.

پاسخ: اتفاقا این موضوع یک امر حادث نیست. ملتزم بودن شورای نگهبان به مهلت ده روزه و ده روزه استمهال در جریان تصویب اصول 94 و 95 قانون اساسی در سال 1358 در مجلس خبرگان قانون اساسی مورد بحث قرار گرفته است.

چنانکه در صفحه 958 مشروح مذاکرات قانون اساسی آمده در جلسه مورخ 9/7/1358 مجلس خبرگان قانون اساسی که به ریاست نایب رئیس مجلس (مرحوم شهید بهشتی) تشکیل شده است، تعدادی از نمایندگان تعیین مهلت برای شورای نگهبان مخالفت می کنند.

از آن جمله مرحوم شهید آیت بوده که مخالفتش را چنین تبیین می کند: «نه مجلس شورا را مي‏توانيم مقيد كنيم كه ظرف ده روز يا پانزده روز يك كاري را انجام بدهد و نه شوراي نگهبان را؛ چون فرض اين است كه شوراي نگهبان هم به فكر مملكت است و سوءنيت هم ندارد و ظرف حداقل مدت ممكن تصويب مي‏كند. وقت گذاشتن صحيح نيست چون بايد جلساتش مرتب تشكيل بشود و به هر حال نظرش را بدهد.»

اما مرحوم شهید بهشتی به عنوان نایب رئیس مجلس خبرگان قانون اساسی به این مخالفت اینگونه پاسخ می دهد: « اصولا اين‏كه چند نفر تحت عنوان شوراي نگهبان كمترين امكاني براي در دست داشتن عنان امور مملكت را ولو براي دو روز، سه روز، چهار روز، ده روز داشته باشند، به نظر ماها مصلحت نيامد» پس از اینکه شهید بهشتی نظرش را در مورد ضرورت تعیین مهلت برای شورای نگهبان اعلام می کند خود ایشان اشکال و ابهام دیگری را مطرح کرده و همکاران خویش را می خواند تا برای آن هم می کند: «اگر شوراي نگهبان در طي ده روز نوشت كه اين قانون مخالف با اسلام و قانون اساسي نيست ولي بعد از بيست روز فهميد اشتباه كرده، ما براي آن هم بايد فكري بكنيم، ... اگر در نظر مجدد نفي كرد، نفي او حاكم باشد.»


اشکال فوق دقیقا همان است که در موضوع سپنتا مطرح است. مشروح مذاکرات را پی می گیریم تا ببینیم مجلس خبرگان اساسی برای این امر چه تصمیمی می گیرد.

بلافاصله پس از طرح موضوع توسط نایب رئیس مجلس، بنی صدر با آن مخالفت می کند و شهید بهشتی به وی پاسخ می دهد. عین مذاکرات را ملاحظه فرمایید:
بني صدر: «زندگي مردم را نمي‏شود متزلزل كرد شما يك قانون وضع مي‏كنيد و يك حقوق و تكاليفي ايجاد مي‏كنيد يك سال بعد شوراي نگهبان مي‏گويد رأي يك سال پيش بنده اشتباه بوده و زندگي مردم هر روز متزلزل مي‏شود.»

نايب رئيس: «آقاي دكتر بني صدر! در كشورهاي داراي پارلمان، دادگاه قانون اساسي يعني محكمه عالي قانون اساسي در مواردي كه شكايت كنند كه يك قانوني برخلاف قانون اساسي است رسيدگي و اظهار نظر مي‏كند.»

بني صدر: «مي‏دانم، بايد فكر آن ضرر و زيانش را هم بكند.»

نايب رئيس: «اين رويه‏ ها موجود است.»
بني صدر: «بالاخره فكر اين چيزها را هم مي‏كنند اين‏طور نيست كه يك نفر رفته يك كارخانه‏اي درست كرده، شما بگوييد خلاف شرع است.»
نايب رئيس: «اين درست است، پس بفرماييد بنويسيم اگر چنين شد ضررها را جبران كند اين اشكالي ندارد. مي‏خواستم عرض كنم كه اگر ما چنين اصلي داشته باشيم مي‏تواند نقطه‏هاي ابهام را برطرف كند.»

در نهایت این بحث با این جمله نایب رئیس تمام می شود: «از گروه مي‏خواهم يك اصلي را براي اين موارد استثنايي با در نظر گرفتن همه جوانبش تهيه بكند.» اصل تهیه شده همان است که فردای آن روز در جلسه مورخ 10/7/1358 به تصویب می رسد و بعدا شماره 95 به خود می گیرد: در مواردی که شورای نگبهان مدت ده روز را برای رسیدگی و اظهار نظر نهایی کافی نداند، می‌تواند از مجلس شورای اسلامی حداکثر برای ده روز دیگر با ذکر دلیل خواستار تمدید وقت شود.»

هرچقدر که مشروح مذاکرات مجلس خبرگان قانون اساسی را بکاویم در خواهیم یافت که به جز این اصل مجلس هیچ امکان دیگری برای اظهارنظر یا تغییر نظر شورای نگهبان در خارج از مهلت ده روزه پیش بینی نکرده است. از بررسی مذاکرات فوق دو نکته مهم به شرح ذیل قابل استنتاج است:

اولا: امکان تغییر نظر شورای نگهبان پس از مهلت های قانونی از دید نمایندگان مجلس خبرگان قانون اساسی مخفی نبوده و در عین حال به جز اصل 95 امکان دیگری برای آن پیش بینی نکرده اند.
ثانیا: مذاکرات مربوط به اصول 94 و 95 پس از تصویب اصل چهارم قانون اساسی بوده و تدوین کنندگان قانون اساسی ما به اصل چهارم عنایت داشته اند و در عین حال به جز اصل 95 امکان دیگری برای امکان تغییر نظر شورای نگهبان پیش-بینی نکرده اند.

در شرایط فعلی شاید تنها راه حل پیش پای شورای نگهبان برای اعمال نظر جدیدش این باشد که تا گذر مجدد تبصره ماده ۲۶ از مجلس صبر کند. به نظر می رسد این تنها راه چاره برای بقای جمهوریتی است که نظام سیاسی حاکم بر کشور ما را از «حکومت اسلامی» متفاوت می سازد. جمهوری اسلامی یعنی نظام سیاسی مترقی مورد نظر امام راحل. نظامی که ایشان فقط آن را تایید کردند «نه یک کلمه کمتر و نه یک کلمه بیشتر»

*عضو هیأت علمی گروه حقوق و علوم سیاسی دانشگاه یزد

دیدگاه کاربران

فرناز۱۳۲۲۹۳۰۸:۲۵:۳۹ ۱۳۹۶/۸/۷
ولی آقایان یزدی و مدرسی یزدی تاکید داشتند که این حکم برگشت ناپذیر است و مخالف آن در مقابل نظام ایستاده است.
بیات۱۳۲۲۹۵۰۸:۲۹:۲۷ ۱۳۹۶/۸/۷
بحث شما کاملا حقوقی است و این باید هم نقطه ی قوت باشد و هم نقطه ی ضعف قلمداد شود نظر شورای نگهبان با توجه به مذاکرات ذکر شده قاطع است و هیچ کس نمی تواند خلاف آن بگوید اما باقی مانده ای از بحث که می ماند و به دلیل حقوقی بودن صرف گفته نمی شود یا نمی تولند گفته شود رای مردم است رای مردم است که سرنوشت قاطع این دعوا را مشخص می کند شورای نگهبان می تواند سه باره نظر خود را عوض کند یا نکند مسئولیت هر تصمیم با شوراست برای مثال اگر حیثیت شورای نگهبان نزد افکار عمومی خدشه دار گردد خلاف عقل و قانون اساسی است
ناشناس۱۳۲۲۹۸۰۸:۳۴:۰۱ ۱۳۹۶/۸/۷
عالی بود.
ناشناس۱۳۲۲۹۹۰۸:۳۴:۴۹ ۱۳۹۶/۸/۷
ببینید یک مسئله به این سادگی را چقدر پیچیده کردیم و خوراک دشمنان را چگونه فراهم نمودیم. بعضی ها فقط دنبال بحران هستند به فکر کشور و ملت هیچگاه نبوده اند.
استاد دانشگاه تهران۱۳۲۳۰۳۰۸:۴۴:۳۴ ۱۳۹۶/۸/۷
با بودن ولی فقیه بن بست وجود ندارد.
ناشناس۱۳۲۳۲۷۰۹:۱۴:۵۴ ۱۳۹۶/۸/۷
اقای دکتر شورای نگهبان میگوید هر رای ونظر مخالف رای ما مانند مخالفت با نظام جمهوری اسلامی است !!!!
ناشناس۱۳۲۳۴۴۰۹:۳۶:۴۱ ۱۳۹۶/۸/۷
موضوع خیلی ساده است: کاندیدای جامانده شهر یزد خواسته خودش رو وارد شورا بکنه، کار بالا گرفته و رسیده به شورای نگهبان. شورای نگهبان هم ناخواسته وارد این ماجرا شده. مهمترین نکته و سوال اینکه چطور ایشون 4 سال در دوره قبل عضو شورا بود و هیچکس صداش در نیومد؟؟
ناشناس۱۳۲۴۲۰۱۱:۲۱:۴۹ ۱۳۹۶/۸/۷
امیدوارم مردم شریف یزد از خجالت آن جامانده در بیان. باید از جامعه طرد بشه.
yektanetتریبونخرید ارز دیجیتال از والکس

پربحث‌های دیروز

  1. اقدام عجیب سفیر ایران در باکو/ برای عزت ایران استعفا دهید              

  2. اول، بساط دلالی باید جمع شود

  3. وکیل رسمی دادگستری به اتهام اخذ رشوه دستگیر شد  

  4. بذرپاش: امسال هر ماه افتتاح مسکن داریم

  5. سقف دریافتی ماهیانه کارمندان دولت ۷۰ میلیون تومان شد

  6. جریمه تخلفات حادثه ساز ۵ برابر شد/ اعمال از هفته آینده            

  7. ابابیل ۵، از آخرین دستاورد‌های قدرت پهپادی جهان

  8. تعرفه‌های پزشکی ۱۴۰۳ قابلیت اجرایی ندارد/ مصوبه دولت اصلاح شود  

  9. انتظار ۹ساله برای اصلاح هزینه تخلف رانندگی/تغییری برای حفظ جان مردم

  10. ایران بر سکوی بریکس/ دستاوردهای پولی، مالی برای ایران چیست؟  

  11. عکسی از سیدمحمد خاتمی در مراسم ترحیم زهرا شجاعی/ این وزیر دولت رئیسی هم آمد

  12.   طحان‌ نظیف: لایحه عفاف و حجاب هنوز به تأیید شورای نگهبان نرسیده است  

  13.  مالیات ارزش افزوده ۱۰ درصدی ابلاغ شد

  14. هیچ خوداظهاری یا مدرکی دال بر بیماری روحی دکتر بخشی در دست نبود/ علت مرگ این پزشک مشخص نیست  

  15. پوتین: اف-۱۶‌های اوکراین در همه‌جا هدف مشروع هستند، حتی کشورهای دیگر

پربحث‌های هفته

  1. اقدام عجیب سفیر ایران در باکو/ برای عزت ایران استعفا دهید              

  2. جنگ ترکیبی خودمان، علیه خودمان!

  3. کارگری انگشتر ۵۰ میلیاردی را به صاحبش بازگرداند

  4. عوامل توهین کننده به نظام و مقدسات اسلامی دستگیر شدند

  5. جلاد، به پایان سلام کن!

  6. بهادری جهرمی: مبالغ جرایم رانندگی متناسب با تورم افزایش یافت

  7. تورم چه زمانی تک رقمی می‌شود؟

  8. نرخ تعرفه‌های خدمات بهداشتی درمانی ۱۴۰۳ اعلام شد/ نرخ رسمی ویزیت ۵۰% گران می‌شود!

  9. بازداشت سومین عامل حمله تروریستی در مسکو

  10. آقایان رئیسی و اژه‌ای! آیا در پیشگاه خدای متعال و امام‌زمان (عج) پاسخی دارید؟

  11. اول، بساط دلالی باید جمع شود

  12. انتقام از پوتین؟

  13. وکیل رسمی دادگستری به اتهام اخذ رشوه دستگیر شد  

  14. ائتلاف ایران، روسیه و چین تبدیل به کابوسی برای آمریکا می‌شود

  15. علم‌الهدی: امروز در کشور از آثار تحریم اقتصادی آمریکا مشکلی حس نمی‌کنیم

  16. بذرپاش: امسال هر ماه افتتاح مسکن داریم

  17. بازگشت احتمالی ترامپ چه تاثیری بر اقتصاد ایران دارد؟

  18. افزایش ١٧٠ درصدی حداقل حقوق کارگران در دولت سیزدهم

  19. مردم طلای دست دوم خریداری نکنند

  20. سقف دریافتی ماهیانه کارمندان دولت ۷۰ میلیون تومان شد

  21. خط و نشان حقوقی ایران برای کویت

  22. هشدار سخنگوی پلیس به رانندگان نوروزی؛ آمار تصادفات هولناک است!

  23. وزیر اقتصاد: در سال ۱۴۰۲ رکورد بیشترین سرمایه‌گذاری خارجی واقعی در ۱۶ سال اخیر شکسته شد

  24. کولرهای گازی بلای جان صنعت برق

  25. منظور: تخصیص ارز کشور برای واردات خودرو به صرفه نیست

پربحث‌های هفته

  1. اقدام عجیب سفیر ایران در باکو/ برای عزت ایران استعفا دهید              

  2. جنگ ترکیبی خودمان، علیه خودمان!

  3. بهادری جهرمی: مبالغ جرایم رانندگی متناسب با تورم افزایش یافت

  4. تورم چه زمانی تک رقمی می‌شود؟

  5. آقایان رئیسی و اژه‌ای! آیا در پیشگاه خدای متعال و امام‌زمان (عج) پاسخی دارید؟

  6. ائتلاف ایران، روسیه و چین تبدیل به کابوسی برای آمریکا می‌شود

  7. علم‌الهدی: امروز در کشور از آثار تحریم اقتصادی آمریکا مشکلی حس نمی‌کنیم

  8. بازگشت احتمالی ترامپ چه تاثیری بر اقتصاد ایران دارد؟

  9. خط و نشان حقوقی ایران برای کویت

  10. ایران اینترنشنال در آستانه تعطیلی / تعطیلی قریب الوقوع دفتر واشنگتن + عکس

  11. ابابیل ۵، از آخرین دستاورد‌های قدرت پهپادی جهان

  12. رئیسی: همه بخش‌های تولیدی مخاطب شعار سال هستند

  13. فضائلی: اختلاف سلیقه‌ها در کشور نباید نفرت ایجاد کند

  14. ادعای حسنی و رفتار اموی!

  15.   طحان‌ نظیف: لایحه عفاف و حجاب هنوز به تأیید شورای نگهبان نرسیده است  

  16. درگذشت معاون امور زنان در دولت اصلاحات

  17. چرا شبکه آشوب به سراغ براندازان داخلی رفته است؟ / با اپوزیسیون داخل کشور آشنا شوید!

  18. حاجی‌دلیگانی: فساد نتیجه بی‌توجهی و عدم رعایت قانون است

  19. جوابیه پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله علم‌الهدی به حواشی اخیر

  20. یک دیدار معنادار

  21. جمهوری اسلامی ایران در حمایت از فلسطین و غزه تردید نخواهد کرد

  22. صلح امام حسن(ع)؛ چرا؟!

  23. نامگذاری شعار سال تعیین نقشه راه است/ مسوولان موانع را از سر راه تولید بردارند

  24. شهادت یکی از مستشاران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سوریه

  25. سرلشکر رشید: آمریکا شریک جرم اسرائیل است

آخرین عناوین