روزنامه آفتاب یزد نوشت: «یک اتفاق ساده اما عجیب توانست بهت همگان را به دنبال داشته باشد. شرکت تویوتای ژاپن به دلیل فروش یک دستگاه خودرو به سفارت جمهوری اسلامی ایران در هندوستان از ایالات متحده آمریکا عذرخواهی کرد! اتفاقی که بدون شک می‌تواند تدبیر و واکنش مسئولین را به دنبال داشته باشد. از سوی دیگر اگر چه مسئله فراتر از این صحبت‌هاست اما هم زمانی این اتفاق با شرایط نابه‌سامان خودرو در داخل شاید بتواند تذکری جدی به حساب بیاید و بار دیگر بدیهی بودن آمیختگی موضوعات اقتصادی و سیاسی را به مسئولین یادآوری کند.
به گزارش خبرگزاری‌های مختلف، شرکت تویوتا موتورز ژاپن از رگولاتور بازار اوراق بهادار آمریکا به دلیل فروش یک دستگاه خودرو تویوتا به سفارت ایران در هند توسط شعبه هندی این شرکت عذرخواهی کرد. این خودرو توسط شرکت تویوتا کرلوسکار موتور، شعبه شرکت تویوتا در هند، در سال مالی منتهی به ۳۱ مارس ۲۰۱۷ فروخته شده است. آن طور که گفته می‌شود از فوریه ۲۰۱۳، آمریکا شرکت‌های آمریکایی و خارجی فعال در این کشور را از ورود به انجام مبادلات با ایران منع کرده است. این تحریم‌های اقتصادی حتی پس از تایید پایبندی ایران به توافق هسته‌ای در ماه جولای توسط ترامپ ادامه یافت. بر اساس بند ۱۳ قانون اوراق بهادار آمریکا، از ۶ فوریه ۲۰۱۳ شرکت‌هایی که با کمیسیون بورس و اوراق بهادار این کشور همکاری می‌کنند، باید قراردادها و تراکنش‌ها با نهادهای ایرانی را اعلام کنند.
شرکت تویوتا به کمیسیون بورس و اوراق بهادار اعلام کرد فروش این خودرو تویوتا به سفارت ایران توسط شعبه هندی متعلق به این شرکت، حدود دو میلیون ین، تقریبا برابر با یک میلیون و ۱۴۰هزار روپیه درآمد ناخالص برای این شرکت داشته و این معامله سود خالص چندانی برای تویوتا دربرنداشته است. تویوتا معتقد است که این معامله، این شرکت و شرکت‌های وابسته‌اش را در معرض تحریم‌های آمریکا قرار نمی‌دهد. همچنین تویوتا گفته است که تویوتا کرلوسکار موتور قصد داشته است تا این معامله را متوقف کند.
در همین رابطه و در توضیح کم و کیف رخداد پیش آمده، میثم رضایی رئیس انجمن کارفرمایی واردکنندگان خودرو در گفت‌وگو با آفتاب یزد با بیان این که سهمی که تویوتا در حوزه فروش خودرو در کشورهای اروپا و به خصوص در آمریکا دارد و در چند ایالتش به صورت «سی‌کی‌دی» تولید می‌کند سهم بسیار قابل توجهی است و نکته‌ای نیست که تویوتا به خاطر آن بازار آمریکا را رها کند و به بازار ایران اکتفا کند، اظهار داشت: «پرفروش‌ترین خودرو آمریکا در سال گذشته تویوتا کرولا بود. بنابراین سهم تویوتا از بازار خودرو آمریکا سهم بالایی است. طبیعی است که نمی آیند ایران را به آمریکا ترجیح دهند.»
رضایی در پاسخ به این سوال که همکاری میان ایران و تویوتا چه شرایطی دارد که چنین مشکلی به وجود آمده است، تصریح کرد: «طبق آخرین مکاتبه‌ای هم که با این شرکت داشتیم اعلام کرده بود که تا سال ۲۰۱۰ تنها یک نماینده خدمات پس از فروش داشتند و بعد از آن اعلام کردند که حتی آن را هم دیگر قبول نداریم. این نکته‌ای است که ما سال‌ها پیش در مورد آن اطلاع رسانی کرده و اسنادش را هم منتشر کردیم که شرکت تویوتا اصلا نماینده رسمی در ایران ندارد و محصولات موجود در بازار ایران از یکی از شرکت‌های حوزه خلیج فارس گرفته می‌شود.»
وی افزود: «تمام خودروهایی که ما از تویوتا می‌بینیم و حتی نمایندگانی که می‌بینیم دارند از نمایندگی این کشور حوزه خلیج فارس می‌گیرند و نیازش را تامین می‌کند، با واسطه است و حتی به صورت شخصی خرید می‌شود. بازار تامین خدمات پس از فروش نیز به همین صورت است و از این کشورها به دست می‌آید و بعضا حتی از سعودی تامین می‌شود.»
مصائب حمایت از حقوق مصرف‌کننده
رئیس انجمن کارفرمایی واردکنندگان خودرو خاطرنشان کرد: «هیچ وقت نماینده رسمی نداشتیم و این شرکت ژاپنی هیچ جا اعلام نمایندگی در ایران نکرده و این شاید ضعف ساختاری وزارت صنعت در گذشته بوده که این مسئله را به دنبال داشته و به اصطلاح خیلی از شرکت‌ها به صورت واسطه در صحنه آمده اند. منتها آن چه خیلی اهمیت دارد و در آیین نامه‌ای که هیات وزیران مربوطه در رابطه با نحوه فعالیت نمایندگی‌ها در ایران مصوب کردند اگر مثلا نمایندگی تویوتای عمان بخواهد به ایران نمایندگی بدهد، باید از شرکت ژاپنی اجازه‌نامه داشته باشد. در صورتی که ما می‌دانیم در چندین نمونه از نمایندگی‌ها حتی این هم وجود ندارد.»
رضایی تاکید کرد: «منتها خیلی‌ها پرچم‌دار حمایت از حقوق مصرف کننده و مدعی نمایندگی هستند که به نظرم ضعف از آنهاست که درست اطلاع‌رسانی نمی‌کنند؛ چرا که این عدم نماینده بودن و عدم آگاهی کافی مردم نسبت به بازار خرید و حتی دولتمردان ما از این موضوع باعث شده که این قدر به این شرکت‌ها امتیاز داده شود که بازار به سمت انحصار برود و کسانی که به صورت جعلی ادعای نمایندگی می‌کنند خودرو‌ها را منحصرا در اختیار گیرند. مثلا یک خودرو تویوتای رَو ۴ در ایران حدود ۲۱۵ میلیون تومان قیمت داشت ولی الان شرکتی آن را ۲۸۰ میلیون تومان میفروشد، به دلیل آن که مدعی نمایندگی است و به کسی اجازه ورود این خودرو را نمی‌دهد و طبعا اتفاقی که می‌افتد این است که انحصار و رانت پدید می‌آید و ما این را به همه مسئولین گوشزد کرده ایم اما کسی به این موضوع دقت نکرده و آن را جدی نگرفته بود.»
میثم رضایی همچنین در پاسخ به این سوال که آیا تحریم‌های اقتصادی ایالت متحده علیه ایران در این خصوص نقش دارد یا خیر، توضیح داد: «در خصوص کشور ژاپن برخی کمپانی‌ها هستند که از طرف خود این کشور اعلام نمایندگی شده است. نمی شود ما بیاییم اعلام کنیم که ژاپن در برخورد با مسائل سیاست خارجی و حتی حوزه‌های اقتصادی آن دچار دوگانگی است. چطور ممکن است شرکتی مثل میتسوبیشی ژاپن یک نماینده رسمی محلی در ایران معرفی کرده باشد و در سایت رسمی خود نیز اطلاعات آن را درج کرده باشد اما از طرف دیگر تویوتا اعلام کند ما ایران را تحریم کرده‌ایم؟»
رضایی ادامه داد: «آن چه از کلیت موضوع می‌شود فهمید این است که سیاست تویوتا به خاطر منافع آمریکا و بازاری که از آمریکا دارد این است که نمی‌خواهد مستقیما وارد بازار ایران شود. اما میتسوبیشی سهم خاصی از بازار آمریکا ندارد و به راحتی با ایران کار می‌کند.»
وی در پایان گفت: «می‌توان بخشی از موضوع را تحریم و بخشی دیگر را مناسبات اقتصادی با آمریکا عنوان کرد.»
ژاپنی های دست به عصا
با این حال و بدون شک این موضوع ابعاد جدی‌تری نیز دارد. داوود هرمیداس باوند، استاد حقوق بین‌الملل در گفت‌وگو با آفتاب یزد به شرح کلیات این موضوع پرداخت و خاطرنشان کرد: «تحریم‌های آمریکا تحریم‌های یک‌جانبه مضاعف است. یعنی اگر شرکت‌ها یا دولت‌هایی این تحریم‌ها را رعایت نکنند آنها هم حق تعاملات تجاری و مالی با آمریکا نخواهند داشت.»
وی افزود: «ژاپنی‌ها هم به صورت سنتی در مقابل آمریکایی‌ها خیلی تسلیم شده بوده و هستند و اصلا هیچ وقت حاضر نیستند در مقابل‌شان موضع‌گیری کنند؛ چرا که خودشان هم تعاملات گسترده‌ای با این کشور دارند. ژاپن در ۴۰ ایالت آمریکا سرمایه‌گذاری کرده، بزرگ‌ترین خریدار اوراق قرضه آمریکاست و همیشه هم در برخوردهای بین المللی، چه اقتصادی و چه سیاسی سعی کرده تا جایی که ممکن است جانب آمریکایی‌ها را نگاه دارد.»
این استاد حقوق بین الملل همچنین با بیان این که هنوز تحریم‌های جدید از سوی کنگره اعلام نشده است، اظهار داشت: «مع ذلک ژاپنی‌ها خیلی دست به عصا هستند. تا یک تاریخی هم آلمان‌ها این گونه بودند ولی تقریبا بعد از فروپاشی شوروی، آلمان‌ها هم یک جاهایی و به خصوص در بحث ناتو و اتحادیه اروپا جلوی آمریکا ایستادند. یعنی حداقل مقابله جویی لفظی کردند. اما خب ژاپنی‌ها این طور نیستند. به خصوص شرکت‌ها و امثال آن که تعاملات‌شان از نظر اقتصادی با ایالات متحده قابل مقایسه با ایران نیست.»
باوند همچنین در خصوص این مسئله که آیا این موضوع می‌تواند از طریق وزارت امور خارجه و دستگاه دیپلماسی و اقتصادی پیگیری شود یا خیر، تاکید کرد: «این یک موضوع سمبلیک است و جدی نیست ولی به طور کلی اگر آمریکایی‌ها این تحریم‌هایشان را اعلام کنند، حالا در هر عرصه‌ای، ژاپنی‌ها سعی می‌کنند تا جایی که امکان دارد نظر آمریکایی‌ها را تامین کنند و وارد موضوع گیری یا ایستادگی نمی شوند.»
در مجموع به نظر می‌رسد که در برخی حوزه‌ها و به خصوص در جریان روابط اقتصادی نه چندان ساماندهی شده باید انتظار چنین رفتارهایی را داشت. به خصوص که فقدان یک ساز و کار تجاری مناسب میان ایران و ژاپن در موارد این چنینی می‌تواند به سادگی موجب حاشیه سازی‌های بی دلیلی برای وجهه جهانی جمهوری اسلامی ایران شود. آن هم در شرایطی که به تازگی گام‌هایی جدی در راستای بهبود مناسبات میان تهران - توکیو برداشته شده است. نکته‌ای که رئیس انجمن کارفرمایی واردکنندگان خودرو نیز کم و بیش به آن اشاره کرد و به نظر می‌رسد که گسترش و تثبیت موقعیت‌های اقتصادی و تجاری می‌تواند پیوندهای دیپلماتیک مناسبی نیز برای کشور به ارمغان بیاورد.»
