«بازی‌های مردانه»

نویسنده: آرمان امیری

ناشر: چشمه/ چرخ؛ چاپ اول 1395

324 صفحه؛ 26 هزار تومان

***

آرمان امیری در اولین تجربه‌ی داستانی‌اش یک رمان منتشر کرده است. از آرمان امیری پیشتر مطالبی ژورنالیستی با محتوای سیاسی و اجتماعی خوانده بودیم و اکنون این نویسنده‌ی 34 ساله با «بازی‌های مردانه» نخستین رمانش را وارد بازار کتاب کرده است.

«بازی‌های مردانه» را باید ذیل آثار قصه‌گو بررسی کنیم. آرمان امیری در این کتاب قصه‌ی سقوط خانواده‌ای را در محوریت قرار داده است که پیرامونش آدم‌های دیگری نیز به سراشیب می‌افتند. نحوه‌‌ی روایت، به کارگیری زبان، نوع دیالوگ‌ها و رویدادهای کوچک و بزرگ داستان در خدمت ایده‌ای است که در فرجام اثر شکل می‌گیرد.

کتاب آرمان امیری به لحاظ فحوایی در دایره آثاری با گرایش‌های برون ذاتی، علی الخصوص اجتماعی، قرار می‌گیرد. قصه‌ای که آرمان امیری در این کتاب روایت می‌کند، در وهله‌ای اول طرحی پر دامنه و پرجزئیات از جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم را در ذهن‌مان می‌سازد. کار پراهمیت آرمان امیری در این کتاب همین می‌تواند باشد که تصویر دست اولی از اجتماع معاصر ایران در «بازی‌های مردانه» ساخته است، که هر جزء آن شکلی پویا و با طراوت دارد. این پویایی باعث می‌شود مخاطب به فکر ارتباط قطعات کوچک‌تر رمان در ساختار نهایی اثر باشد. از آنجا که امیری در این کتاب در بند فرم گرایی محض نبوده است، این ارتباط‌ها به عیان در سهولت خوانش کتاب به خواننده کمک می‌کند.

«بازی‌های مردانه» اسم با مسمایی است برای قصه‌ای مطلقا مردانه، با بازی‌های مردانه، و جنایت‌های مردانه. این بدین معنا نیست که شخصیت‌های زن در این کتاب جایی ندارند. اتفاقا آنچه در شخصیت‌های زن این کتاب می‌یابید آن قدر پر اهمیت هست که بگوییم جهان داستانی مردانِ «بازی‌های مردانه» بدون زنان ساخته نمی‌شد. نفرت این مردان از زنان، یا عشق‌شان به جنس مونث، رفتار اجتماعی آن‌ها را رقم می‌زند. آن‌ها یا تبلور آن عشق هستند، و یا برون داد نفرتی که در تمام زندگی‌شان پراکنده شده است.

یکی از ویژگی‌های ممتاز رمان آرمان امیری که برآمده از ویژگی‌ای است که پیشتر از آن سخن گفتیم؛ طراوت معنایی داستان است. در توضیح باید گفت آرمان امیری توانسته است در قصه‌ای که علی الظاهر سیاسی نیست، و شخصیت‌هایی غیر سیاسی دارد، اثری سیاسی بازتولید کند. این ویژگی چنان در سراسر متن دیده می‌شود، که می‌توان «بازی‌های مردانه» را اثری سیاسی توصیف کرد، هرچند امیری در هیچ کدام کتابش به آشکار سخن سیاسی نگفته است. این نکته موجب شده است، لایه‌های درونی متن، یا به عبارتی معنای ثانی آن به دل مخاطب بنشیند، دلچسب باشد و صرفا از منظرگاه تکنیکال و فنی به آن نگاه نشود.

آرمان امیری در نخستین تجربه‌ی داستانی‌اش -آنچنان که خود نیز به آن اذعان دارد – به سوی برساختن دنیایی کاملا نو گام برداشته است. او خشت به خشت «بازی‌های مردانه» را فارغ از دنیای شخصی‌اش روی هم گذاشته و اتفاقا در این کار موفق بوده است. معمولا نویسندگان در اولین تجربه‌ی داستانی‌شان سراغ تجربیات شخصی و نوشتن از آن تجربیات می‌روند اما آرمان امیری در «بازی‌های مردانه» سعی در ساختن تیپ‌های مختلف، کاراکترهای مختلف و موقعیت‌هایی به شدت گوناگون داشته است. همه‌ی نویسنده‌ها از تجربه شخصی زندگی‌شان در نوشتن بهره می‌برند، و کم یا زیاد، نمی‌توان این ویژگی را ایجابی یا سلبی توصیف کرد، چرا که واقعیتی است در بطن هر اثر داستانی. حتی باید گفت هیچ نویسنده‌ای نیست که تاثیرپذیری‌اش از دنیای بیرون در اثرش نشت نکند، و اگر چنین باشد کارش را از بسیاری از عناصر زنده خالی کرده است. اما این نکته نیز اهمیت دارد که نویسنده تا چه میزان توانسته در کالبد شخصیت‌های دیگر زندگی کند. تعدد شخصیت‌ها، موقعیت‌های روایی و رفتار کاراکترها در «بازی‌های مردانه» نشان از خلاقیت و از آن مهم‌تر پشتکار نویسنده در خلق جهان داستانش دارد.

او می‌دانسته است که اگر می‌خواهد اثری قصه‌گو در ژانر اجتماعی بنویسد به مصالح بسیاری نیاز دارد که از دل اجتماع به دست آمده باشد. تجربه‌های پیشین آرمان امیری در مقام ژورنالیستی اجتماعی در این قسمت از اثر به کارش آمده است.

نکته‌ی دیگری که پیشتر به آن اشاره شد، بُعد سیاسی داستانی است که سیاسی نمی‌نُماید. شاید بیرون کشیدن موتیف‌های اجتماعی «بازی‌های مردانه» کار سختی نباشد، اما تفاسیر سیاسی برآمده از متن داستان آرمان امیری به همین راحتی به دست نمی‌آید. هوشمندی داستان نویس درباره این نکته، بیش از همه برامده از انتخاب‌های درستش در سراسر کتاب در باب نحوه رشد شخصیت‌هاست. از طرفی سوژه‌ی اصلی داستان نیز به این مسئله یاری رسانده است. با این توضیح باید گفت پشت هر رویدادی می‌توان به دنبال معنایی ثانویه گشت. برای نمونه ورشکستگی اقتصادی یک خانواده در این کتاب تنها به منزله سقوط مالی آن‌ها نیست. حتی می‌توان  نفرت یک کاراکتر نسبت به فردی دیگر در «بازی‌های مردانه» گاه امری سیاسی است که با تدبیر، برنامه ریزی و پیش فرض به وجود آمده است. شخصیت وکیل در میان شخصیت‌های داستان «بازی‌های مردانه» از کاراکترهایی است که می‌توان از این منظر مورد واکاوی‌اش قرار داد.

آرمان امیری در بخش‌های نخست داستان توانسته است شخصیت‌های پراهمیت «بازی‌های مردانه» را در برابر چشمان خواننده به تصویر درآورد. این شخصیت‌ها که به تدریج رفتاری دیگرگونه پیدا می‌کنند بنا به موقعیت‌های مختلف داستانی که در «بازی‌های مردانه» رخ می‌دهد، شکل کامل‌تری به خود می‌گیرند. کار دیگری که امیری توانسته است در این کتاب از پس آن بربیاید، خلق شخصیت‌هایی با وجوه روان شناختی پیچیده است. او در این کار موفق بوده است، چون گاه مخاطب گمان می‌کند می‌تواند شخصیت‌های داستان را به چشم ببیند؛ گاه در جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند، و گاه در تخیلش، انگار که در حال تماشای یک سینمایی جنایی است.