به گزارش تسنیم، هرچند کرکوک از سال 2003  یعنی پس از تجاوز  نظامی آمریکا به عراق در بطن اختلاف سیاسی دولت عراق با اقلیم کردستان قرار داشت، اما با همه پرسی اخیر این اختلافات به اوج رسید.

مناطق مورد اختلاف  اصطلاحی بود که  شهروندان عراقی  قبل  از  سقوط  بغداد  ( 2003) نشنیده و  با آن بیگانه بودند.  این  اصطلاح تحت بندی به نام  " مناطق مورد اختلاف"  وارد  قانون اساسی عراق (2005)  شد.  این در حالی  بود  که  همین  قانون تاریخی  از  مناطق  مورد اختلاف را به یاد نداشت  و با ماهیت آن بیگانه بود.  تنها به این بسنده  شده بود  که بخش هایی  از مناطق یک استان به استان  همجوارش ملحق  شود.  علت  این  کار  چنین عنوان  می شد  که  قرائن  و شواهد  نشان  می دهد،  منطقه مزبور  در 100   یا 1000 سال  قبل  جزء  آن استان بوده  است لذا باید  به همان  استان  محلق شود  یا  انیکه  در  منطقه  مزبور  فلان قوم  و  قبیله  ساکن  بوده اند  که  اکنون  در  استان  مجاور سکونت  دارند.  آنها  خواسته اند ا ین  منطقه که حق شان است،  بدانها  باز گردد.  بنابراین،  باید منطقه  مزبور  به استان مجاور  محلق  شود.  این  قانون تحت  عنوان  ماده 140 در  قانون اساسی  عراق  وجود دارد  و چندین شهر مشمول  این قانون شده اند.

پیشمرگه‌های کُرد در کرکوک

شهر کرکوک که مردمانی از قومیت‌های مختلف عرب، ترکمن و کُرد در آن ساکن هستند از سال 2014 میلادی و به دلیل چند نوبت شکست‌ ارتش عراق در مقابل نیروهای داعش، به کنترل پیشمرگه‌های کُرد درآمد.

اهمیت کرکوک

استان کرکوک که مرکز آن شهر کرکوک است،  یکی از استان‌های مهم عراق به شمار می آید و در شمال بغداد و جنوب اقلیم کردستان قرار گرفته است.

یکی از مهم ترین دلایل اختلاف و کشمکش بین دولت عراق و کردستان عراق بر سر کرکوک این است وجود منابع سرشار نفت و گاز در آن است که اهمیت راهبردی به آن بخشیده است زیرا کرکوک پس از بصره دومین میدان نفتی بزرگ عراق را در خود جا داده است  و با حدود 10 میلیارد بشکه ذخیره قطعی نفت و سهم 40 درصدی در صادرات نفت عراق، از جایگاه بالایی در معادلات اقتصادی این کشور برخوردار است.

علاوه براین برخی ویژگی های تاریخی و قومیتی نیز بر اهمیت کرکوک افزوده در نتیجه تنش بر سر آن را شدت بخشیده است.

در این میان کُردها با وجود اینکه کمتر از 50 درصد جمعیت کرکوک را تشکیل می دهند آن را یک منطقه کُردی می‌دانند حال آنکه ترکمن‌ها، اعراب سنی و سایر قومیت‌های دیگر از جمله آشوری‌ها نیز در هویت تاریخی این شهر سهیم هستند.

سه هفته پرالتهاب

پس از برگزاری همه پرسی در اقلیم کردستان عراق در سوم مهر ماه جاری اختلاف بین بغداد و اقلیم کردستان سمت وسوی جدیدی پیدا کرده و جدی تر شد و تا آنجا پیش رفت که پارلمان عراق دولت این کشور را مکلف کرد میدان‌های نفتی این استان و تاسیسات متعلق به دولت فدرال را مجدداً تحت کنترل خود درآورد.

از همه پرسی تا عملیات ارتش عراق در کرکوک

از فاصله همه پرسی در اقلیم کردستان عراق تا حرکت نیروهای ارتش عراق به سمت کرکوک و کنترل آن سه هفته طول کشید؛ سه هفته پر التهاب که در نهایت به عملیات نظامی ارتش عراق در کرکوک منجر شد.

در سوم مهر ماه ( 25 سپتامبر) همه پرسی در استان‌های اربیل، سلیمانیه و دهوک و نیز مناطق مورد اختلاف بین دولت منطقه‌ای و دولت مرکزی عرق برگزار شد و  92.7 درصد از شرکت کنندگان اقلیم کردستان عراق، به جدایی «آری» گفتند.

ضرب الاجل دولت بغداد به کردستان عراق

یک روز پس از آن حیدر عبادی، نخست وزیر عراق اعلام کرد برای واگذاری فرودگاههای اقلیم کردستان به دولت مرکزی عراق ضرب الاجل سه روزه تعیین کرد و هشدار داد اگر چنین نشود پروازهای بین‌المللی از کردستان و به سمت آن متوقف خواهد شد.

در این شرایط مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق، بغداد را به گفت‌وگو فرا خواند و یک روز پس از آن یعنی پنجم مهرماه (27 سپتامبر) العبادی هر گونه گفت‌وگویی را به لغو نتیجه همه پرسی مشروط کرد اما رهبران سیاسی کُرد این شرط را نادیده گرفتند.

در نتیجه  دو روز بعد به دستور بغداد، خطوط هوایی کردستان عراق با خارج از این منطقه قطع شد؛ اقدامی که به گفته العبادی نه مجازات بلکه اتخاذ تدابیری قانونی اعلام شد.

تکاپوی بارزانی در اوج تحولات پس از همه پرسی؛ کلید خوردن عمیات نظامی

در تاریخ نهم مهرماه (اول اکتبر) اقلیم کردستان عراق تصمیم گرفت  سازمانی به نام «اداره سیاسی کردستان» را جایگزین شورای عالی همه‌پرسی کند که ریاست آن را نیز  مسعود بارزانی بر عهده داشته و مسئولیتش نیز در مدیریت پیامدهای همه‌پرسی به یژه روابط با بغداد و کشورهای همسایه خلاصه می شد.

10 روز پس از آن مقامات عراقی تصمیم گرفتند یکی از خطوط نفتی منطقه کردستان عراق را که از استان کرکوک به بندر جیهان ترکیه می رسد، تحت کنترل خود درآورند.

حکم بازداشت دست اندرکاران همه پرسی

به دنبال این تحولات دادگاهی در بغداد، در پاسخ به درخواست دولت مرکزی عراق، حکم بازداشت سازمان دهندگان همه‌پرسی کردستان را صادر کرد و دو روز پس از آن (21مهر/13 اکتبر) نیروهای دولت مرکزی عراق عملیات نظامی را در استان کرکوک را کلید زده و به سمت مناطق جنوبی این استان پیشروی‌ کردند و بخش‌هایی را که سه سال پیش به کنترل نیروهای کرد درآمده بود، باز پس گرفتند.

رهبران سیاسی کُرد هشدار بغداد را نادیده گرفتند

در این میان رهبران سیاسی کرد هشدار بغداد برای خروج پیشمرگه‌های کرد از کرکوک و همچنین لغو نتیجه همه‌پرسی کردستان را نادیده گرفتند و به این ترتیب پس از پایان ضرب الاجل بغداد، نیروهای ارتش عراق عملیات خود را آغاز کردند و به سمت میدان‌های نفتی این استان پیش رفتند و توانستند جاده‌ها و زیرساختها را از پیشمرگه‌ها پس بگیرند.

روز دوشنبه (24 مهر) نیروهای عراقی توانستند یک میدان نفتی، یک پایگاه و یک فرودگاه نظامی را تحت کنترل در آورند و با آغاز این حملات، غیرنظامیان کرکوک را ترک کرده و به استان‌های اربیل و سلیمانیه در اقلیم کردستان عراق پناه بردند.

خارج شدن کرکوک از کنترل کردستان

در همان روز نیروهای دولت مرکزی عراق کنترل شهر و مرکز استان کرکوک را در دست گرفتند و عصر همان روز در عملیاتی که تنها 20 ساعت طول کشید وارد این شهر شده کنترل آن را از اقلیم کردستان پس گرفتند و به این ترتیب سه هفته پس از برگزاری همه پرسی در میان شادی مردم کرکوک وارد این شهر شدند.

در واقع نیروهای عراقی بدون هیچ درگیری وارد ساختمان استانداری کرکوک در مرکز این شهر شدند و کنترل شهر را به دست گرفتند و در حالی وارد این شهر شدند که اهالی آن  در دوسوی جاده اصلی منتهی به کرکوک ایستاده و به نیروهای عراقی خوش آمد می‌گفتند.

موفقیت سریع نیروهای عراقی بدون درگیری های شدید

بسیاری از کُردهای عراق با تجزیه کشورشان مخالف بوده و بر حفظ وحدت و یکپارچگی آن تاکید دارند در نتیجه همکاری کُردها در موفقیت سریع ارتش عراق در تسلط بر شهر کرکوک تاثیر داشت آن هم در شرایطی که نگرانی زیادی وجود داشت که مبادا رویارویی نیروهای ارتش عراق با پیشمرگه های کُرد درگیری خونینی را رقم بزند و چه بسا به یک جنگ تمام عیار کشیده شود اما دوراندیشی و درایت سیاسی دولت عراق مانع از بروز چنین وضعی شد.

علاوه بر این شکاف و دو دستگی بین احزاب کُرد و حمایت مردم این مناطق از دولت مرکزی عراق از دیگر دلایل اصلی سرعت عملیات ارتش عراق در استان کرکوک بود به گونه ای که حزب بارزانی و گروه پ. ک. ک از مقاومت در برابر نیروهای دولتی عراق ناتوان مانده و ناچار شدند عقب نشینی کنند.

عقب نشینی پیشمرگه به مرزهای 2003

در این میان منابع عراقی اعلام کردند که مذاکرات با نیروهای پیشمرگه موفقیت آمیز بوده است و براساس آن  این نیروها  با عقب‌نشینی به مرزهای سال 2003 موافقت کردند.

مرزهای 2003 که به خط کبود نیز معروف است، در پی انتفاضه 1991 و بر اساس قطعنامه 688 تعیین شد که شامل استان های دهوک، اربیل و سلیمانیه می شود.