در مورد اجباری و یا اختیاری بودن خدمت سربازی، افراد زیادی به بیان نظرات خود پرداخته اند.آنچه امروز پیش روی ماست، اجرای قانون سربازی اجباری بعد از گذشت 93 سال از زمان شروع آن است. لیکن اینجا بحث بر سر بودن یا نبودن نیست؛ بلکه موضوع چگونه بودن و نحوه ی اجرای مطلوب آن است.

 همانگونه که گفته شد، سربازی اجباری در کشورمان از قدمتی 93 ساله برخوردار است که خود گواه ریشه دار بودن آن در میان تفکرات سازمان نظامی کشور است. شرایط نابسامان آن روزگار کشور از حیث قوای نظامی، تشکیل نظامی برای سامان دادن به نیروی نظامی کشور را امری ضروری جلوه می داد و برای شروع کار لازم بود تا از ظرفیت نیروی جوان کشور حداکثر استفاده به عمل آید.

سابقه ی نزدیک به یک قرن در امر پرورش و آموزش نیروهای نظامی برای شرایط اضطرار و یا احتیاط کشور، اگرچه که امری ضروری بوده و هست، اما باید اعتراف کرد که سیستم سنتی و سازمان قدیمی آن بوجود آورنده ی معضلات جانبی هم شده است.

در حالی که در امور مختلف نظامی شاهد بروز شدن نیروهای نظامی و مجهز شدن آنها به علم و تجهیزات روز دنیا هستیم، اما هنوز تصمیمی جدی برای تغییر ماهیت و ساختار سربازگیری از میان نیروهای غیر استخدامی صورت نگرفته و کشورمان به مانند 16 کشور دیگر در دنیا، به وسیله ی عضو گیری اجباری مبتنی بر رسیدن به سن قانونی، نیاز خود را مرتفع می سازد.

در حال حاضر تغییر روش در نیروهای مسلح از اجباری به اختیاری میسر نیست و مسئولان امر از نا کافی بودن اعتبارات لازم برای اجرای آن می گویند. اگرچه به دلیل کمبود اعتبارات می توان نرسیدن به آن شرایط مطلوب را توجیه شده دانست، اما تقصیر اصلاح نشدن ساختار فعلی از لحاظ مسائل مختلف را دیگر نمی توان به گردن کمبود اعتبارات انداخت، چرا که سیستم سنتی در مدیریت و هدایت این نیروی عظیم انسانی، بوجود آورنده معضلاتی شده که هزینه ی آن به مراتب بیشتر از اعتبارات لازم برای اصلاح قانون کنونی سربازی است.

در روزهای اخیر شنونده ی خبری بودیم که پیش ازاین هم اخباری از این دست را شنیده ایم و با ادامه ی روند فعلی بعید نیست که بازهم اتفاقتی اینچنینی را شاهد باشیم. خبر حاکی از آن بود که یک سرباز وظیفه مافوق خود را به ضرب گلوله کشته و سپس اقدام به خودکشی کرده بود.

وقتی به علل بروز این چنین حوادثی رجوع می کنیم، عموماً صحبت از عدم کنترل خشم و یا تحریک احساسی عامل تیراندازی است. این تحریک عاطفی-احساسی و یا بوجود آوردن تنگنای روحی برای سربازان وظیفه، ناشی از موضوعات روحی-روانی مختلف است.

با یک نگاه اجمالی به میانگین محدوده ی سنی مشمولین و مقایسه ی آن با افسران کادر(از صدر تا ذیل) خواهیم دید که با مواجهه ی نسل های قدیم با نسل های جدید و جدیدتری روبرو هستیم و این تفاوت ها از نسلی به نسل بعدی بیشتر و شکاف میان آنها عمیق تر می شوند.

بد نیست موضوع فوق را با اختلاف نسلی و سنی در خانواده ها مقایسه کنیم. در حال حاضر متولدین سال 78 به قبل مشمول خدمت سربازی هستند. اگر در خانواده جوانی در محدوده ی سنی مذکور داشته باشید و رفتار های او و هم نسل هایش را با خانواده و در تعامل با افراد جامعه مشاهده کنید، شاهد تفاوت فاحش رفتاری در میان این نسل با نسل های پیش از دهه ی هفتاد خواهید بود. جوانان دهه ی هفتاد و نوجوانان دهه ی 80، از اعتماد به نفس بالاتر در ابراز وجود و روحیه ی مطالبه گری بیشتری در مورد حقوق و یا حتی فراتر از آن برخوردار هستند. از سوی دیگر خانواده ها استقلال بیشتری را برای فرزندان خود قائل می شوند و بر خلاف نسل های گذشته، عنان امور را بیشتر به دستان آنان داده و از دخالت در کارهای ایشان پرهیز می کنند. اگرچه دسته ی دیگری هم هستند که بالعکس، فرزندانی به شدت وابسته تربیت می کنند.

 تربیت متفاوت فرزندان و بروز رفتارهای متفاوت متاثر از تربیت خانوادگی اتفاق جدیدی نیست، اما اینجا بحث بر سر گستردگی و دربرگیرندگی بیشتر تضادهای رفتاری نسل جوان و نوجوان حاضر با دهه های پیش از خود است. این تضادها منجر به تصادم دو نوع طرز تفکر از سوی دو نسل می شوند که در مواردی چون محیط های حساس نظامی، متاسفانه بوجود آوردنده ی اتفاقات تلخی نظیر خبر مذکور خواهند بود.

 همانطور که پیش تر گفته شد، خدمت اجباری در 16 کشور دیگر هم وجود دارد و بنابر شرایط و مقاطع زمانی و قوانین نظامی آن کشور، شدت و حدّت آموزش ها متغیر است. اما آنچه که در عموم کشورها رعایت میشود، پرورش نیرویی زبده، قابل استفاده با در نظر گرفتن شرایط روانی لازم برای تعامل و برقراری ارتباط با افراد است.

 به عنوان مثال در سخت ترین و طاقت فرسا ترین مقاطع آموزش فنون نظامی و رزمی هم، شرایط روحی فرد با ظرافت تمام در نظر گرفته می شود تا مبادا اتفاقی رخ دهد. این موضوع مستلزم آن است که خود آموزش دهنده درجات عالی فن آموزش را گذرانده باشد، تا نحوه ی برخورد با افراد، حتی در مواقع هیجانی را به درستی بداند.

 در سالهای اخیر دوران دو ماهه ی آموزشی سربازی، با تغییراتی همراه بوده و شرایط رفاهی و نحوه ی اجرای برنامه های آموزشی هم تغییراتی را داشته اند. بهبود شرایط پادگان های آموزشی کشور، که پیش تر آنها را محل های مخوف با القاب آنچنانی می خواندند، از جنس بهبود شرایط بهداشتی و رفاهی و از همه مهمتر ملایم تر شدن رفتار پرسنل کادر با وظیفه بوده و هست. همان موارد ساده نتایج خوبی به همراه داشت و تصویر اولیه از خدمت سربازی، با شرایط بهتری در ذهن سربازن نقش می بندد. اگرچه که از دوره ی آموزشی همیشه به عنوان دوره ای پر خاطره یاد می شود، اما تغییرات حاصله موجب شد تا سختی های ناشی از آموزش های نظامی قابل تحمل تر شوند.

 نارضایتی ها در مورد خدمت سربازی بیشتر معطوف به 2 موضوع است: 1. مدت زمان در نظر گفته شده برای طی دوره سربازی 2. شرایط خدمت در داخل پادگانها و نحوه ی برخورد با سربازان. با در نظر گرفتن بهبود شرایط دوره آموزشی،  مدت زمان کوتاه آن و رضایت نسبی افراد پس از طی این دوره(با وجود سختی های رایج در امر آموزش نظامی) و رجوع به آمار اتفاقات ناگوار در دوره ی خدمت و تفکیک دوره ی آموزشی و آموزش تکمیلی(دوره ی کد) به نکته ی جالبی بر می خوریم؛ اینکه نارضایتی ها و مشکلات ناشی از بروز آن، بیشتر در دوره ی طولانی 19 و یا 17 ماهه ی پس از آموزش رخ می دهد!

 وقتی مدت زمان طولانی 19 و یا 17 ماهه ی حضور فرد در یک پادگان را بررسی نماییم، شاهد اتلاف وقت و هرز رفتن روزهایی از مهمترین ایام زندگی فرد خواهیم بود. این نکته همان علت اصلی در بروز ناراحتی ها و ناملایمات سربازان در دوران خدمت است و عوامل محرک نظیر نحوه ی برخورد با آنان هم مزید بر علت خواهند بود.

 در مورد زمان طولانی و هدفمند نبودن ایام حضور افراد در پادگان ها بحث های بسیاری شده و راهکارهایی نظیر بکارگیری سربازان در صنعت، استفاده از آنها در اردوهای جهادی جهت آبادانی مناطق مختلف و مواردی از این دست ارائه شده است.

 به نظر می رسد اجرای درستِ راهکارهای مذکور و رعایت مواردی از قبیل: حفظ شان و شخصیت و احترام به سربازان، کاهش مدت زمان خدمت، مهارت آموزی و زمینه سازی برای حضور در بازار کار پس از دوران خدمت برای سربازان متقاضی و موارد اینچنینی می توانند مشوقی برای جوانان باشد، تا خودشان مایل به گذراندن دوران سربازی باشند و مدت زمان مناسبی که برای دوران خدمت در نظر گرفته خواهد شد را به منزله ی از دست رفتن زمان حساس ابتدای دوران جوانی خویش نبینند.

 به امید آنکه این موارد عملی شوند تا دیگر شاهد هدر رفتن زمان و یا جان هیچ جوانی در لباس مقدس سربازی نباشیم و دوران سربازی ، جوانانمان را با عزت، کارآمدی و غروری دو چندان تحویل جامعه دهند.